Лістоўе Listowie

Sokrat Janowicz / Сакрат Яновіч
LISTOWIE / ЛІСТОЎЕ

Падрыхтаванае на падставе: Sokrat Janowicz, Listowie/Лістоўе, — Bia?ystok: Biblioteczka Bia?oruskiego Stowarzyszenia Literackiego „Bia?owie?a", 1995. — 130 s.

ISBN 83-85918-04-3

Рэдактар: Jan Czykwin

Вяртанне ў Крынкі / Powroty do Krynek

Вяртанне ў Крынкі

Я свечкі запаліў, у пакоі цішыня велікодная. Бачу Бацьку...

Крынкі халаднаногія! Іду ў даліну пачатку свайго — готыка дзяцінства на небакраі. На вашых выганах бесклапотнасці i ў вішнях радасці рэха загуляла ca мною ў схованкі. Чырванею, засаромлены сталасцю.

Крынкі вячэрнезвонныя! Кіра-пані хараством візантыйскім сваім не асудзіла мяне на будзённасць. І, магчыма, супроць волі яе пайшоў я тады прэч з бязбожнай верай у Купалу.

Крынкі ціхалістыя! Вяртаюся пяццю дарогамі пыльнымі з пустыняў жыцця ў крыніцах вашых абмыцца. Знявечаны сударгамі смутку, не паказваюся...

Свечкі гаснуць без памяці.

Powroty do Krynek

Zapali?em ?wieczki w pokoju ciszy wielkanocnej. Widz? ojca...

Krynki — ch?odnostope! Schodz? w dolin? swojego pocz?cia: gotyk dzieci?stwa na niebosk?onie.

Na waszych wygonach beztroski i we wi?niach rado?ci echo si? bawi?o ze mn? w chowanego. Wstydz? si? zarumieniony dojrza?o?ci?.

Krynki wieczorno-dzwonne! Kiro-panne! Swym bizantyjskim pi?knem odgradza?y?cie mnie od codzienno?ci. Lecz potrafi?em, mimo waszej woli, odej?? z bezbo?n? wiar? w Kupa??.

Krynki cichego listowia. Powracam pi?cioma pylnymi drogami z pustyni ?ycia w waszych ?r?d?ach si? obmy?. Zniweczony bizunami smutku, ledwiem jest.

Bez pami?ci ?wieczki musz? zgasn??.

przel. Jan Czopik

Беларускаму слову / Modlitwa

Беларускаму слову

Беларускае слова, ты мая айчына! Мой сон ля акна цвета-ліпнёвага ў раніцу пчаліную. І пошум пушчы стрункахвойнай, i весялосць густазялёная. Ты, як дзяцінства, ідзеш за мною.

Слова матчынае, ты мая сляза! Мая трывога ў вечары кахання чыста-квяцістага, у садзе юнацтва. І чарнабрывы позірк дзяўчыны сарамлівай i бяссонне зорнае. Ты, як лес, паўстаеш у даляглядзе нязбытым.

Слова роднае, суме мудры! Радасць неўгамонная, што часам лунае вясёлкаю на небе краіны майго прызначэння. І няспешна павучаеш мяне жыць сваім розумам ды гасцінцам ісці шырокім праз годы ўсяго раз адзін дадзеныя. Ты, як той сябар шчыры, не пакінеш i ў няшчасці.

Я табе толькі, слова ты маё беларускае, веру ды кланяюся.

Бог ты мой!

Ты мая рэлігія!

Modlitwa

S?owo bia?oruskie, ojczyzno moja! M?j ?nie przy oknie u pachn?cych lip w pszczeli poranek. Puszcza?ski szumie sosnowych okolic, rado?ci g?sta, rado?ci zielona. Niczym dzieci?stwo — zawsze jeste? ze mn?.

S?owo matczyne, s?owo — ?zo! Trwogo wieczor?w kochania, kwitn?cych czysto ?r?d sadu junactwa. Szybkie spojrzenie wstydliwej czarnobrewy i bezsenno?ci gwia?dzista. Losie wschodz?cy na nigdy nie przekroczonym widnokr?gu.

S?owo rodzinne, m?dry smutku! Szcz??cie nie uciszone, ja?niej?ce dorocznie wigilijn? barw? na niebie przeznaczenia. Uczysz mnie nie?piesznie ?y? w?asnym ?yciem i w?drowa? szerokim go?ci?cem przez rozdane lata. Ty, jak szczery przyjaciel, nie porzucisz w biedzie.

Tobie tylko, s?owo bia?oruskie, k?aniam si? i wierz?.

Bo?e m?j!

Religio moja!

Prze?. Jan Czopik

Роднае / Ojczysto??

Роднае

Я іду сваім полем.

Дзяцінства маё маячыць на небакраі; клёны ля дарогі надта ж выраслі.

Уваходжу ў дом. На сценах яго іканастас успамінаў маіх, з матчынай усмешкай далёкай. Пшанічнае сонца.

За акном сад маладосці адцвіў, расчырванеўшыся спеласцю. На лугах кахання косяць атаву ў кашулях прапацелых. У малатарных прыгуменнях плён пыліць умалотам. І дзесьці рохканне пудовае, i рыканне белапеннае...

Добры конь жаданняў не скапыціўся.

У зелені задаволенасці i пад блакітам радасці буйнее шчасце неветрагоннае.

І гэтак думаю сабе, што Айчынай з'яўляецца не толькі вялікі супольны абавязак — i мае яе не адзін той, хто хоць раз заплакаў...

Ojczysto??

Id? swoim polem.

Dzieci?stwo moje snuje si? na widnokr?gu, klony u drogi wyros?y nad podziw.

Wchodz? do domu. Na ?cianach ikonostas: zapami?ta? moich najbli?szych i daleki u?miech matczyny.

Pszeniczne s?o?ce.

Za oknem sad m?odo?ci; przekwit?y, rozczerwienia si? dojrza?o?ci?. Na ??kach kochania drugi pokos kosz?; w przepoconych koszulach. Na gumnie kurzawi si? m?ocka. I sk?d? dolatuje chrz?kanie pudowe i porykiwanie bia?opienne...

Dobry ko? si? nie potknie.

W zieleni zadowolenia i pod b??kitem rado?ci szcz??cie nielekkomy?lne. I wiem, ?e Ojczyzna, to nie tylko wielki zbiorowy obowi?zek — i ?e ma j? nie tylko ten jeden, kto chocia? raz zap?aka?...

Prze?. Jan Czopik

Веру / Wierz?

Веру

Веру ў каханне крынічна-чыстае, ды розум нябесна-бяздонны, i ў годнасць таполеблакітную. І ў смутак, поле асенняе, веру, i ў радасць, квітненне ўрачыстае, даступныя слязам роспачы альбо захаплення. Веру ў спакой, зорку нявечную, i ў зямлю, глыбіні невядомыя, што даюць несканчонасць паўтарэнняў альбо бессмяротнасць. І ў гнеў, вяртанне заўзятае, i ў маўчанне, жанчыну зганьбаваную, што дакранаюцца сумлення жывога альбо ўяўлення...

Веру ў жыццё, смерць яго i ўваскрашэнне. I ў вечнае, бо бязмежнае. І ў чалавека. І ў свет веру!

Wierz?

Wierz? w mi?o?? ?rodlano czyst? i w rozum jak niebo bezdenny, i w godno?? topolob??kitn? — na obraz i podobie?stwo Chrystusa wy?nionego przez niewolnik?w zazdroszcz?cych tym, kt?rzy umieli umiera?. I — w smutek, pole jesienne, i w rado??, kwiat uroczysty, dost?pny ?zom rozpaczy albo zachwytu. I — w spok?j, gwiazd? spadaj?c?, i w ziemi?, nieznane g??bie, daj?ce niesko?czono?? przemijania albo nie?miertelno??. I — w gniew, uparte powroty, i w milczenie, kobiet? zha?bion?, targaj?ce ?ywym sumieniem albo wyobra?ni?.

Wierz? w ?ycie, jego ?mier? i zmartwychwstanie.

I w wieczno??, bo bezbrze?na.

I w ?wiat —

Wierz?!

prze?. Jan Czopik

* * * / * * *

* * *

Ідуць тыя, янычары імперыі АБЫ-ЖЫЦЬ з шаблямі крывымі, як сумленне, з мушкетамі, у якіх кулі бяздумнасці. Ім усё роўна, чыю зямлю таптаць. Ідуць: лева, лева, лева!

Гавораць. Языкі ў ix кавалкамі мяса. Мова ix не ад сэрца гарачага, але ад звону золата яна. Кожнае слова яе — дукат: купляюць, купляюць, купляюць!

На ўсходнім рынку ўсё можна купіць i прадаць. „Ма-ая-я-аа мо-о-ва-а-а-а не-э-э з пыы-ышны-ых са-а-ло-о-она-а-аў-ау-у!!!..." Слова яе — паўдуката, па чвэрць дуката i менш! Па два, чатыры i больш слоў маіх за адно, янычарскае. За бесцань!

Калі будуць прадаваць, хачу быць слязамі горычы ix. І плакаць! Калі мову маю паставяць пад сценку абыякавасці, хачу быць яе крыкам! І памерці, маючы гадоў трыццаць тры. Калі ж пачнуць хаваць яе ў магілу, хачу бьіць канём князя Яцвягіі.

Каб не расстацца з ёю, беларускаю!

Ідуць тыя...

* * *

Id? owi, janczarzy imperium ABY-ZYC, z szablami krzywymi jak sumienie, z muszkietami nabitymi kulami bezmy?lno?ci. Wszystko im jedno, czyj? ziemi? depc?; id?: lewa, lewa, lewa!

M?wi?. Ich j?zyki to kawa?ki mi?sa, ich g?os to nie ton gor?cego serca, lecz d?wi?k z?ota; ka?de ich s?owo — dukat: kupuj?, kupuj?, kupuj?!

Na wschodnim rynku wszystko jest do kupienia i sprzedania. Moja mowa me z pysznych salon?w!" Jej s?owa — p??dukatowe, ?wier?dukatowe albo zupe?nie bez z?otego kruszcu. Dwa, cztery i wi?cej moich s??w za jedno, janczarskie. Za bezcen!

A kiedy je b?d? sprzedawa?, chc? by? ich ?zami goryczy. I p?aka?. Kiedy mow? moj? postawi? pod ?cian? bylejako?ci, chc? by? jej krzykiem. I umrze?, maj?c trzydzie?ci trzy lata. Kiedy zaczn? grzeba? j? w mogile, chc? by? koniem ksi?cia Jad?wing?w.

?eby nie rozsta? si? z ni?, bia?orusk?!

Id? owi...

Prze?. Jan Czopik

Сны / Sny

Сны

Сніцца начамі роднае поле. І прыгумень зялёны, вясенні, дзе падпасваў я Красулюперадойку... Дзічка на ўзмежку маніць пладамі, i ветрык у лісцях яе весяліцца; на ёй ірваў я грушы, на гнілкі... Маліннік сапрэлы затхнуўся ў спёцы ды горбіцца ў годы старыя; у ім любіў я гуляць у хованкі... Рэчка, што за лугам, цурчыць між каменняў. І агаліла яна плыцізны залацістыя, на якіх лавіў я калюшак.

З гнязда буслінага кола тырчыць на гумне. І дашчэнту рассохлася кола. Няма буслоў, няма ix, няма...

Няўжо можна сабе выбраць айчыну?

Sny

We ?nie przychodzi rodzinne pole. I zielono?? niewyobra?alna za gumnem, gdzie pasa?em Krasul?-Pieredojk?. Dziczka na przymiedzy wabi owocami i wietrzyk w jej listowiu dokazuje; z niej rwa?em grusze na gni?ki. Maliniak w skwarze ci??ko oddycha i pochyla si? ku latom; lubi?em w nim bawi? si? w chowanego... Rzeczu?ka za ??giem wiecznie szemrze w?r?d kamieni i p?ycizn z?ocistych, na kt?rych ?owi?em koluszki.

Po bocianim gnie?dzie za? sterczy na podw?rzu pod p?otem jeno ko?o. Rozesch?o si? doszcz?tnie. Nie ma klekociak?w, nie ma ju?, nie ma... Czy mo?liwe jest zatem obranie sobie nie drugiej, lecz innej ojczyzny?

Prze?. Jan Leo?czuk

Фэст / Odpust

Фэст

Цень Візантыі ў пошуме клёнаў, бяроз. Гнілыя дранкі зелянеюць мохам у месячнай блякласці.

Капліца...

Тырчыць праваслаўе над злежаным пяском магіл. Асколак Русі ля падножжа дзевятай хвалі ўбогіх пагоркаў. Матчын енк i плач дзіцяці тоіцца ў пацямнелай выспе зеляніны, заціснутай каменным абручом — у чыстым полі, за дарогай, пад высокім небам. Маці забрала з сабою горыч жыцця; краскі свету ў вачах дзіцяці рассыпаліся ў прах.

Топчуцца i поўзаюць па ix сваякі ў экстазе — госці фэставай традыцыі. Жальба разменена на дробныя манеты, малебны па чарзе становяць на калені жывых. Да змяркання, да позняга вечара...

Гора хаваецца ў бяссоннай ночы. Спачуванне здаровым сном храпе да світання.

Odpust

Cie? Bizancjum w poszumie klon?w i brz?z. Na zbutwia?ych gontach zieleni si? mech w miesi?cznej blado?ci.

Kaplica.

Ze zle?a?ego piasku mogi? wystercza prawos?awie. Odprysk Rusi u podn??a dziewi?tej fali ubogich pag?rk?w. Matczyny j?k i dzieci?cy p?acz tai si? w wyspie pociemnia?ej zieleni zaci?ni?tej obr?cz? — pod dziewi?t? fal? zapomnielisk. Matka wzi??a gorycz ?ycia ze sob?; barwy ?wiata w dzieci?cych oczach rozsypa?y si? w proch.

Cisn? si? i pe?zaj? po nich w ekstazie swoi — go?cie ?wi?tecznej tradycji. ?al rozmieniony na grosze, nabo?e?stwa kolejno rzucaj? na kolana ?ywych. Do zmierzchu, do p??nego wieczora...

Rozpacz chowa si? w bezsennej nocy, wsp??czucie ma zdrowy sen i chrapie do ?witania.

Prze?. Jan Czopik

Існаванне / Istnienie

Існаванне

У сонечнае лістападдзе клёны i бярозы ў ялінах — бы нявечнае ў вечным. Пабялелыя ды пажаўцелыя — у маладой зелені. Як прыпамінанне! Таму першай парою года, якую прыдумаў чалавек, з'яўляецца восень...

Ці дзіця думае аб смерці?

Каб гусцей жыць, прыдуманы гадзіны i хвіліны. Бачу лічбы ў вачах тых, што спяшаюць на работу, у кіно, на спатканне або да знаёмых. Прыдумалі таксама вагу i шмат чаго яшчэ, не гаворачы ўжо пра зялёна-шкляныя слепнякі на скрыжаваннях.

Ці можна пералічыць прыдуманае?

Найперш прыдуманы пачатак i канец, з перакананнем, што гэта можа мець значэнне ў бясконцасці, а не толькі з жадання быць патрэбным. Хто зразумеў сваю непатрэбнасць — памірае... Аднак жа трэба адразу сказаць, што i патрэбнасць з'яўляецца такой жа выдумкай, як грошы, або машыны, ці бомбы.

Прыдумваем дзеля штораз іншага існавання. Але існаванню напляваць на ўсё тое, i нават на тое, ці прыдумаем сэнс свету або параскідаем яго ў пылінкі атамаў. Што ні зробім — з'явіцца тым жа існаваннем, як бацькі ў сыне, зямлі ў людзях, матэрыі ў электронах, у нічым. У бясконцасці.

Istnienie

W s?onecznym czasie opadania li?ci — klony i brzozy w?r?d jode? niby doczesne przy wiecznym. Pobiela?a i po???k?a staro?? obok zieleni. Jak memento. Dlatego wydaje si?, ?e pierwsz? por? roku, jak? wymy?li? cz?owiek, by?a jesie?.

Czy dziecko my?li o ?mierci?

?eby ?y? intensywniej, wymy?lono godziny i minuty. Widz? przesuwaj?ce si? cyfry w oczach ludzi ?piesz?cych do pracy, do kina, na spotkanie albo do znajomych. Wymy?lono wag? i B?g wie co jeszcze, nie m?wi?c ju? o szklanych ?lepiach regulator?w ruchu na skrzy?owaniach naszego stulecia.

Czy mo?na zliczy? wymy?lone?

Najpierw wymy?lono pocz?tek i koniec, wierz?c, ?e b?dzie to mie? znaczenie w niesko?czono?ci, a nie dlatego, ?e jest t?sknot? ludzk? by? po?ytecznym. Kto poj?? swoj? zb?dno?? — umiera... Trzeba jednak powiedzie? od razu, ?e po?yteczno??, to taki sam wymys?, jak pieni?dze, maszyny czy bomby.

Wymy?lamy sposoby dla coraz innego istnienia. Ale istnieniu nie zale?y na tym. Nie obchodzi je r?wno: czy wymy?limy ?wiat sensowny czy rozbijemy go na atomy. Cokolwiek zrobimy, oka?e si?, ?e to ci?gle to samo istnienie: ojca w synu, ziemi w ludziach, materii w elektronach, w niczym; w niesko?czono?ci.

Prze?. Jan Czopik

Загоны / Zagony

Загоны

На загонах, як у жыцці, — усяго пакрысе. Вось цыбуля, ад якой адны слёзы. Касабочыцца на яе сам не лепшы часнок смуглявы, элегант агідны. A моркаўка, бы дзяўчына пачырванелая, засланілася буйнай зеленню да часу, да пары. Сланечнік, рагатун нястрымны, аж згорбіўся ад уцехі пустой. Яму весела ад ранку да вечара; перадражнівае макаўкі, разадзетыя па-вясельнаму, модніцы бяздумныя, якія мітусяцца адна перад другою ды хіхікаюць. Гарбуз, гультай зроду, разваліўся на ўсю разору, падкаціўшы голаў сваю пад лопух, каб сонца не прыпякала... За такога суседа свайго засаромеўся бурак, безнадзейна раскінуўшы лісце. Бручка грубаскурая, задаволеная сабою, надзьмулася, быццам яна тут найважнейшая... Кроп, малагодак бесклапотны, рослы праз меру, увесь у рабацінні ад беганіны свавольнай з загона на загон. Гуркі ціха стаіліся, быццам шайка дзяцей, што не нацешыліся гульнёю ў схованкі. Капуста прысела ад знямогі, паматчынаму распусціўшы дзіравы прыпол, ды задумалася...

На загонах усяго пакрысе...

Zagony

Na zagonach, jak w ?yciu, wszystkiego po trochu. Oto cebula —jeno p?aka? przy niej. Boczy si? na ni? smuk?y czosnek — nie lepszy od niej, obmierz?y elegant. A marchew, jak sp?oniona dziewczyna, zas?oni?a si? bujn? zieleni? — do czasu, do pory. S?onecznik — ?mieszek niepowstrzymany, a? si? zgarbi? z weso?ej pustoty. Rado?nie mu od rana do wieczora; przedrze?nia mak?wki: ubrane weselnie bezmy?lne modnisie, pstrz?ce si? jedna przed drug? i chichocz?ce. Harbuz, hultaj z przyrodzenia, rozwali? si? na ca?? grz?d?; ?eb schowa? pod ?opuch przed pra??cym s?o?cem. Za s?siada wstydzi si? burak: roz?o?y? bezradnie li?cie. Nad??a si?, jakby by?a tu najwa?niejsza, zadowolona z siebie, grubosk?ra brukiew. Skwar, niczym niemowlak wyros?y nad miar?, sfalowa? si? od swawolnego biegania z zagonu na zagon. Czaj? si? og?rki, niby dzieci?ca szajka, kt?ra nie nacieszy?a si? jeszcze zabaw? w chowanego. Przysiad?a bezsilnie kapusta, rozsun??a po matczynemu dziurawe podo?ki, zamy?li?a si?...

Na zagonach wszystkiego po trochu.

prze?. Jan Czopik

Валошка / Modrzanka

Валошка

Кропля блакіту ў спелым жытнёвым узмежку. Заглядаюцца ў яе зайздросныя каласы, натапырыўшы вусы...

Сыплеш смехам, сінявокая, i пошум таемнай надзеі коціцца па гонях, трывожыць надае сілу ў спякотным леце.

Серп пакідае цябе драпежным асеннім вятрам, якія збыткуюць, глумяцца над пялёсткамі тваёй удовінай прыгажосці. Росную свежасць палошчуць сцюдзёныя ліўні... Ад знямогі горбішся ў парудзелым іржэўі.

Ціха паміраеш.

Modrzanka

Kropla b??kitu po?r?d dojrza?ego ?ytniego ?anu. Patrz? na ni?, nastroszywszy w?sy, zazdrosne k?osy...

Dajesz rado??, niebieskooka, i poszum tajemniczej nadziei toczy si? po niwie, niepokoi i daje si??, gdy dopieka los.

Malutki ?wiat siwieje w sklerotycznym odr?twieniu. Sierp ?mierci zostawia ci? drapie?nym jesiennym wichrom; naigrawaj? si? t?umnie z p?atk?w twojej krasy wdowiej. Ro?n? ?wie?o?? p?osz? zimne ulewy...

Garbisz si?, bezsilna, nad pory?a?? darni?.

I cicha umierasz.

prze?. Jan Czopik

Гасцінец / Go?ciniec

Гасцінец

Жыццё — бы той гасцінец, па якім праходзім вярсту за вярстою.

Губляемся паміж гоняў жытоў каласістых i прыпыняемся, заварожаныя, ля кветкі першага кахання. Спяшаемся далей, не сарваўшы яе, бо здаецца нам, што сустрэнем яшчэ прыгажэйшую. Бачым наўкола далячынь цудна-цудоўную!

Ідзем праз жыццё штораз павальней, адзін пагорак вышэй другога, шукаем цяньку хоць бы пад дзічкаю, на мяжы палыну, азіраемся на пройдзеныя вёрсты — i ўгледзім ўжо далечную кветку першага кахання. Але, аднак, занадта адыйшліся мы, каб вярнуцца па яе. I засынаем ад знямогі. I сніцца яна нам пасля не раз, а прыгажосць яе сталася меркаю прыгажосьці свету i хараства.

І да скону не зразумеем, чаму пры гасцінцы жыцця нашага толькі адна такая кветка была...

Go?ciniec

?ycie, jak ten go?ciniec, kt?rym idziemy wiorsta za wiorst?.

Gubimy si? w?r?d ?an?w k?o?nego ?yta i przystajemy oczarowani kwiatem pierwszej mi?o?ci. Spieszymy dalej, nie pr?buj?c si?gn?? po niego r?k?, gdy? wydaje si? nam, ?e spotkamy jeszcze pi?kniejszy. A dal dooko?a — cudna, przecudna!

Idziemy przez ?ycie coraz wolniej, wspinamy si? na coraz wy?sze pag?rki, szukamy cienia, chocia?by pod dziczk? w pio?unach na miedzy, patrzymy na przemierzone wiorsty i widzimy odleg?y kwiat pierwszej mi?o?ci. Ale zbyt daleko jeste?my, by po niego wr?ci?. Zasypiamy ze zm?czenia i ?ni si? nam ta mi?o?? wielokrotnie, a jej pi?kno?? sta?a si? nam miar? pi?kno?ci ?wiata i dobra na ?wiecie.

I do ?mierci nie rozumiemy, dlaczego przy go?ci?cu naszego ?ycia wyrasta? taki kwiat tylko jeden...

prze?. Jan Czopik

Касец / Kosiarz

Касец

Неба распалена да беласці. Усюды, як векам кінуць, гоні.

Вось i жніво прыйшло!

Удыхваю пах хлеба, не спяшаючыся скідаю з плячэй касу i вастру яе. Жаўрук увышыні славіць працавітасць маю аж па суседнія вёскі. Іісршым я выйшаў у поле!

Сівавусыя каласы кланяюцца ў пояс i просяцца: „Ну пажні! Ну пажні! Ну пажні! Жні-пажні! Жні-пажні!"

І я жну-кашу, кашу ды кашу, i аж не думаю ад радасці, што будзе хлеб. Хоць такая карысць ад мяне.

Kosiarz

Niebo rozpalone do bia?o?ci. Wsz?dzie, jak okiem si?gn??, ?an.

Nasta? czas ?niwa.

Wdycham zapach chleba, nie ?piesz?c si?, zdejmuj? z ramienia i ostrz? kos?. Skowronek na wysoko?ciach s?awi moj? pracowito?? — w s?siednich wsiach s?ycha?. Pierwszy wyszed?em w pole!

Bia?ow?se k?osy k?aniaj? si? w pas i prosz?: Ko?, bo czas, ko?, bo czas! Ko?by czas!

I jest mi tak rado?nie od ich dojrza?o?ci.

prze?. Jan Czopik

Увечары на Сакольcкай / Wieczory na Sok?lskiej

Увечары на Сакольcкай

Быў у мяне вечар вясёлы, вечар імглісты, калі пад стрэхамі загуменняў Сакольскай вуліцы лавіў я сонных вераб'ёў. Ад поля нядобра паглядваў смутак; сябры не заўважалі ягоных вялікіх вачэй. Ім не было страшна, i мне пры ix...

Вераб'ёў укідалі мы цераз фортку ў майстэрню шаўца Франка Глянцпаперчыка, старога карцёжніка, i яго шайкі. Узнімалася сумятня. Глянцпаперчык прыкідваўся раззлаваным i ў нечаканым замяшанні спрытна мяняў нязручную для яго карту... А потым выбягаў на парог, каб перапалохаць нас, хітра ведаючы, што мы зноў вернемся i будзе яму ад гэтага новы шанц на туза.

Wieczory na Sok?lskiej

Weso?y dla mnie by? i mglisty by? ten wiecz?r, kiedy pod strzechami gumien na ty?ach Sokolskiej ulicy ?owi?em ?pi?ce wr?ble. Z pola patrzy? niedobry smutek. Koledzy nie widzieli jego wielkich oczu, nie bali si?; i ja przy nich tak?e...

Wr?ble wpuszczali?my przez lufcik do warsztatu szewca: Franka Glancpapierczyka, starego karciarza. Franek gra? z kompanami. Z szajk? gra?. Robi? si? rwetes, Franek ocyka? si? w?ciek?y i w zamieszaniu podmienia? sprytnie z?? kart?...

Bardziej g?upiego dowcipu nie umieli?my wymy?li?.

Prze?. Jan Czopik

У глыбі дзяцінства / W g??bi dzieci?stwa

У глыбі дзяцінства

Над галавою буйныя яблыкі, чырванашчокія мамінсыночкі, спелыя, напалоханыя пчоламі падаюць у зельішча. Смяецца сонца, як добры валакіта, паміж грады маку i слабее ад нямога рогату. Ломячы праменнямі высокую лебяду, коціцца яно ў Александроўку, у палеткі александроўскія. Заходзіць.

Зялёныя галіны i цёмна-сіняе неба ў сіняках, стомленае. Вечарэе.

Акно пахне варанай бульбай, i свежым малаком, i цыбуляй са скваркамі. Расчыненае акно запрашае. Час вячэраць i спаць. Ногі просяцца ў пасцель, брудныя. Трэба ix памыць. Найгорш перад сном — гэта мыць ногі!

Калі гэта?

Трыццаць гадоў назад, на сорак пятым кіламетры ад Беластока, паўночна-ўсходнім.

W g??bi dzieci?stwa

Nad g?ow? soczyste jab?ka, rumianolice pieszczochy, dojrza?e, przestraszywszy si? pszcz?? padaj? w zielsko, ach, jak si? boj?. S?o?ce si? ?mieje jak dobroduszny w??cz?ga zza grz?dki maku, zanosi si? bezg?o?nym rechotem. Ob?amuj?c promieniami wysok? lebiod?, toczy si? nad Aleksandr?wk?, na aleksandrowskie poletka. Zielone ga??zie i niebo — granatowe, strudzone, w siniakach. Wiecz?r. Okno pachnie przysma?anymi kartoflami, ?wie?ym mlekiem, cebul? ze skwarkami. Otwarte na o?cie? — zaprasza. Czas powieczerza? i p?j?? spa?. Nogi ju? ci?gn? do ???ka, brudasy. Musz? je umy?. Najgorsza rzecz przed spaniem to mycie n?g.

Kiedy to by?o? Przed trzydziestu laty, w g??bi dzieci?stwa, o czterdzie?ci pi?? kilometr?w na p??nocny wsch?d.

Prze?. Jerzy Litwiniuk

Сыну / Do mojego syna

Сыну

Рассохлы парог хаты бацькоў пакінуць, каб ад долі ўцячы, — можаш. Туманны ўсход i пах ліпаў забыць, каб шумным асфальтам прайсціся, — можаш. Усмешку дзяцінствады радасць жыцця пагасіць, каб далёкія мары наблізіць, — можаш. Словапесню сваю ў пыл дарогі шпурнуць, каб хутчэй слупы верставыя міналі, — таксама можаш.

A калі слязамі боль пакоціцца, калыханку матчыну ўспомні.

Do mojego syna

Porzuci? niskie, wydeptane progi domu ojca, by losu jego unikn?? — masz prawo.

Zapomnie? omglone wschody s?o?ca i zapachy lipowego kwiatu, by szybciej i?? po dudni?cych asfaltach — masz prawo.

St?umi? wspomnienia ciep?ego dzieci?stwa, pierwszych rado?ci twego ?ycia, ?eby odleg?e marzenia przybli?y? — masz prawo.

S?owa-pie?? swoj? cisn?? w py? go?ci?ca, by s?upy milowe szybciej ucieka?y — masz i to prawo.

Ale gdy z b?lu na ?zy ci si? zbierze — ko?ysank? matczyn? wspomnie? musisz.

Prze?. Leszek Ko?uszka

Прыехаў / Odwiedziny

Прыехаў

Глянь, маці, на сына. Ён сумны стаіць, бамбіза, i не ведае, куды падзець рукі. Падымі, маці, вочы. Ён здалёку прыехаў наведаць гаспадарку. Запытай, маці, як жывецца яму. Ён пакінуў цябе адну на загоне запушчаным. Прытуліся, маці, да шчакі! Ён не асмеліцца пацалаваць руку тваю...

Прыгалуб, мамачка, кучму яго раскудлачаную. Ён дарослы ўжо чалавек i жаніцца будзе. А пра нявестку нашто табе ведаць, маці? Ты ж у вёсцы свой век дажывеш.

Odwiedziny

Napatrz si?, matko, na syna. Stoi, taki du?y, i nie wie, gdzie r?ce podzia?. Podnie? oczy, matko. Z daleka przyjecha?, przypomnia? sobie o ziemi. Zapytaj, matko, jak mu si? powodzi. Porzuci? ci? dawno, sam? na gospodarce... Podejd? do niego. On — nie o?mieli si? r?ki uca?owa?. Przytul go, matko, w?osy pog?askaj. Jaki gruby i wa?ny. I ?eni? si? b?dzie.

A o synow? nie pytaj, co po niej? I tak w wiejskich op?otkach do ko?ca swych dni pozostaniesz.

Prze?. Edward Redli?ski

Гандляру сумленнем / Handlarzowi sumieniem

Гандляру сумленнем

Хочаш песню сваю захаборыць усмешкаю тлустаю, каб штурхануць яе ў бездарожжа гасцінцаў вясковых! Як матку састарэлую. Але песня вяртаецца птушкаю пад парогі твае ўтульныя, каб прабачыць звыроднае адрачэнне сыноўскае! Як голуб кахання...

Ды ты ўжо прамяняў каханне на ўтульнасць.

Handlarzowi sumieniem

Chcesz swoim spasionym u?miechem zbi? z tropu pie?? rodzinn?, ?eby j? p??niej wygna? na bezdro?a dr?g wiejskich. Jak zestarza?? matk?. Ale pie?? wraca ptakiem pod twe zaciszne progi i przebacza ci wyrodne synowskie odtr?cenie; go??biem mi?o?ci wraca.

Ale ty ju? dawno zamieni?e? mi?o?? na spok?j.

Prze?. Jan Czopik

Адрачэнне / Odtr?cenie

Адрачэнне

Куды ж ты паперла, дзяўчына?! Чаго гэта панясло цябе ў горад далёкі? Шукаць лёс спадзяваны?.. Уцякла дзяўчына ад спакою вёскі, ад палёў васільковых, ад лугоў зарэчных... Прышлі, Кірачка, хоць ліст! Без цябе пуста тут.

Odtr?cenie

Gdzie?e? ty pow?drowa?a, dziewczyno? Co ci? poci?gn??o do odleg?ego miasta? Czy?by? szuka?a losu, co ci przypad?? Uciek?a dziewczyna od ciszy wioski, od p?l malowanych chabrami, od nadrzecznych ??k...

Napisz cho? list, Kireczko, smutno tu bez ciebie.

Prze?. Jan Czopik

Аднойчы / Pewnego dnia

Аднойчы

Было адліжна.

Юзік сышоў на ўскрай тратуара. Ступаючы па нерастаптаным i таму як бы сушэйшым снезе, ён адчуваў, што нагам у благіх чаравіках рабілася ўсё цяплей (яны са свіное скуры).

Ад аўтобуснага вакзаліка пахацела смажанай рыбаю, з забягалаўкі. І лепей не глядзець у канцавіну Юравецкай, дзе ўзвышаліся новабудоўлі i разбуралі местачковыя хаты, з якіх Юзіку пылілі мякіннем успаміны гарадской маладосці...

У яго жыцці зараз нешта здарылася (назваў ён гэта, менавіта, як — нешта). Мо таму, што зайшоў ажио сюды беспатрэбна? Без чакання бацькоў з-за сінеючае пушчы, у сінім аўтобусе далёкага маршрута. З Крынак.

Чаравікі ў яго з рэдкай, свіной скуры.

Холадна да дрыжыкаў!

Юзік прыгорбіўся. Яму, аднак, цікава паразглядацца. Ен не адразу ўцяміў, што чагосьці шукае... Нечага падобнага да таго, што ўжо сустрэў, зусім неспадзявана, сёння. Нешта такое, ад чаго пуста, пранізліва пуста!

Па людзях не відаць.

Pewnego dnia

By?a odwil?.

J?zik ruszy? skrajem trotuaru. Id?c po suchym nie zdeptanym ?niegu, czu?, ?e w trzewikach ze ?wi?skiej sk?ry robi mu si? jakby cieplej. Od dworca zalatywa?o sma?on? ryb?. I lepiej by?o nie patrze? na koniec ulicy Jurowieckiej, gdzie pi?trzy?y si? nowe domy i r?wnocze?nie burzono stare — sypi?ce plew? wspomnie? podmiejskiej m?odo?ci...

W ?yciu J?zika nic si? w?a?ciwie dot?d nie zdarzy?o. Nic; inaczej tego nazwa? nie mo?na. A zatem, po co tu przyszed?? Po nic? Nie czeka? przecie? na ojca zza sinej puszczy, w sinym dalekobie?nym autobusie; z Krynek.

Trzewiki z rzadkiej ?wi?skiej sk?ry.

Zimno, cholera! J?zik przygarbi? si?. By? ciekawy, chcia? popatrze?. Chocia? nie od razu zrozumia?, ?e czego? szuka... Niczego podobnego do tego, co ju? dzi? wcze?niej niespodzianie spotka?. Co?, od czego pusto, przera?liwie pusto!

Po ludziach nie wida?.

Prze?. Jan Czopik

Вёскішча, багіня ганьбы / Wiocha — bogini zawstydzenia

Вёскішча, багіня ганьбы

За агнямі Беластока, за яго апошнімі вуліцамі, расшчэпленымі на трэскі прыгародніх сцежак-дарожак, у даліне, што за пагоркамі, цямнее веска. У ёй не відаць тае бліскатнечы горада, — толькі зарыва, якое падсвятляе зоркі на небе, зайздрослівыя мігатлівіцы ў марозную ноч. Не стаю я ў тэту цемень на грудзе за гумнамі, сяджу сабе за цёплым акном, у хаце, i гляджу богведама куды. Я тут на вяселлі брата.

Усе паўставалі i спяваюць „Сто лят", а мне ад таго сумна чамусьці.

Адбываецца сялянскае вяселле: за сталамі з сотня гасцей, якім падаюць вульгарныя літроўкі, ля napora шпараць свае кавалкі ўжо падпоеныя музыканты, чуецца песню за песняй, мужчыніскі падгаворваюць бабаў піць „да канца", a рагатухі — „да дна". Гавораць усе адразу, усе да ўсіх — сусед да суседкі, суседка да суседа, i ніхто нікога не слухае.

Вясельнасць развясельваецца.

А мне маркотна, хоць ты забіся! Няўжо гэта ад таго, што вясельнікі ca скуры вылузваюцца, каб усяму прыдаць нейкі рэстаранны тон, выветраць адсюль сялянскасць, збіцца на чужы лад, як з нечым удала пазычаным. „Равела бура, дождж шумеў..." заціхла ў шматгалоссі рэнаў рольскіх, вайцехаў млынарскіх, ірэнаў сантар, азнавураў, санджэрсаў, якія прыбіліся сюды нейкім тлумам укормленых дачнікаў на лета надрэчнае. Красамоўны сват неўзабаўку папярхнуўся „актамі вэсэльнымі", „прошапанствамі", ды яшчэ чымсьці такім, — сёння не спамятаць мне, менавіта чым (?). Аднак, напэўна, не ягоным, не сваім, затое ж бліскучым, бы той багемскі пярсцёнак у вітрыне, што ля цэнтральнае вуліцы, дзе неоны i аўтамашыны, i напарфумаваныя тратуары.

Вяселле, усё-такі, сялянскае яно, бо іншых няма на свеце, (гарадскія не бываюць). Словам, вяселле!

Дружкі-сваячкі ў дарагіх сукнях, упрыгожаныя пераконанасцю ў тым, што яны — не сялянкі, ганарацца сваімі пасадамі на заводах. Дружбанты-сваякі ў чорных касцюмах для большае святочнасці, відаць, дрэнна адчуваюць сябе ў хамуце манераў, падгледжаных у патомных мяшчанаў, але яны не пацеюць да пятае ці бо i сёмае чаркі. Гэтыя таксама не сяляне. Адны старыя пачуваюцца імі, i таму па ix тварах скачуць грымасы вінаватасці. О, яны добра разумеюць, што ўсенька непрыгожае можа вынікнуць толькі ад ix. Нехта з маладзеччыны, на выгляд дзіўна скромны, нечакана загаварыў да старога іха-свойму, па-беларуску ўголас, i той бядак пачырванеў ад гэткае ганьбы ды хутка-хуценька адказаў ён хлопцу па-гарадскому, па-панску, „інцілігентна"!..

На вяселлі за Беластокам нешта плялі пра багіню кахання, пра Венеру, але побач яе я ўбачыў i багіню ганьбы, Вёску, дакладней — Вёскішчу. A мо яна ёсць няшлюбнае дзіцё Венеры? Так, вядома, было б лепей, бо нашто ж нам тая багіня ганьбы?!.

Нарэшце вось я сцяміў свой дзівацкі сум; гэта ж усе чакаюць смерці Вёскішчы! І, як пра нябожчыцу, якую грэх памінаць ліхам, пад раніцу на вяселлі запяялі — „Равела бура, дождж шумеў...", „Расцвіталі яблыні i грушы...", „Распрагайце хлопцы коней...". Праўда — не столькі бяздарна, колькі безнадзейна паныла, з такім няясным роздумам ці шкадаваннем у п'яных, чаго абавязкова будуць яны саромецца потым.

Пачалі раз'язджацца — хто да аўтобусавага прыпынку, а хто да чыгуначнага, каб паспець на фабрычную гадзіну работы, вельмі паспешліва развітваючыся з маладою параю, усё роўна што баючыся пачуць ад яе: „Забярыце нас адсюль, молім, забярыце!.."

У такі час, калі праводзіш вясельнікаў за вёску, у дарогу, і, дайшоўшы з імі аж да Відушчае гары, паглядзіш на віднеючы ўдалечыні начны горад, дык ці не здасца ён табе вялізным могільнікам у Свята Памёрлых з безліччу свяшчэнных вогнікаў у густы лістападаўскі вечар?

Wiocha — bogini zawstydzenia

Za ?wiat?ami Bia?egostoku, za ostatnimi ulicami, rozszczepionymi na drzazgi podmiejskich ?cie?ek i dr??ek, w dolinie za pog?rkami ciemnieje wioska. W wiosce nie wida? owych tysi?cy ?wiate? Bia?egostoku, jedynie ?uny, jakie o?wietlaj? gwiazdy na niebie, zazdrosne gwiazdy mro?nej nocy. Tej nocy nie stoj? na wzg?rzu za wiosk?, siedz? w cieple przy oknie i patrz? nie wiadomo gdzie. W chacie huczy wesele i ?piewaj? "sto lat", a mnie jako? smutno.

Odbywa si? wiejskie wesele: doko?a sto??w ze stu go?ci, na sto?ach litry z czerwon? kartk?, z boku muzykanci, a wszyscy ?piewaj? pie?? za pie?ni? i raz po raz pij? "do dna" i "do ko?ca". I wszyscy gadaj? r?wnocze?nie, wszyscy do wszystkich, s?siad do s?siadki, s?siadka do s?siada, i nikt nikogo w?a?ciwie nie s?yszy. Wesele jak to wesele.

A mnie jest smutno. Smutno ju? nie dlatego, ?e go?cie weselni czyni? wszystko, ?eby wesele nie by?o czasem wiejskie — ?eby by?o miastowe, jak w mie?cie. "Rawie?a bura, do?d? szumieu"... przycich?a i zgin??a ca?kiem w wielog?osie weselnych Ren Rolskich, Wojciech?w M?ynarskich, Iren Santor. Kolejka krasom?wc?w zach?ysn??a si? "aktami ?lubnymi", "prosz?panami" i jeszcze czym? — nie pami?tam, czym jeszcze. Czym? po?yczonym, nie swoim, ale b?yszcz?cym jak tombakowy pier?cionek w witrynie sklepu przy ulicy w ?r?dmie?ciu, gdzie s? neony, automaty i naperfumowane trotuary. A przecie? wesele jest wiejskie, bo innych wesel nie ma w ?wiecie, miejskich wesel nie ma. Jednym s?owem — wesele.

Druhny-krewniaczki w drogich sukniach, wypi?knia?e przez to poczucie, ?e nie s? ze wsi, bo pracuj? w Bia?ymstoku, a nie zjecha?y tutaj z s?siedztwa. Dru?bowie-swojacy w czarnych garniturach, czuj? si? ?le w chom?cie manier, skradzionych miastu, ale nie poc? si? a? do pi?tego, czy nawet si?dmego kielicha. Oni te? nie s? wsiowi. Jedynie starzy ludzie czuj? si? wie?niakami i na ich twarzach b??ka si? jakie? poczucie winy. Zdaj? sobie spraw?, ?e wszystko, co nie?adne, niezdarne, mo?e si? zrodzi? tylko z nich albo z ich powodu. Kt?ry? z m?odych odezwa? si? g?o?no do starego "z prosta", a stary cz?owiek poczerwienia? od takiego wstydu i szybko, skwapliwie odpowiedzia? m?odemu "po miejsku".

Na weselu we wsi, gdzie? za ?wiat?ami Bia?egostoku, rozmawiano o Wenus, bogini mi?o?ci, a ja obok niej zobaczy?em bogini? wstydu, Wiosk?, a m?wi?c ?ci?lej — WIOCH?. A mo?e Wiocha to nie?lubne dziecko Wenus? Tak by?oby lepiej, bo po c?? nam bogini wstydu? By?oby lepiej, ale to niemo?liwe, sam to widz?.

Niespodziewanie zrozumia?em sw?j dziwny smutek: wszyscy czekaj? na'smierc Wiochy! I tak jak o nieboszczyku, kt?rego nie wspomina si? ?le, wesele rankiem za?piewa?o: "Rawie?a bura, do?d? szumieu", "Ras?witali jab?yni i hruszy", "Rasprahajcie ch?opcy koni"... O ?wicie go?cie weselni zacz?li si? rozje?d?a?: jedni do przystanku autobusowego, inni na stacj? kolejow?, ?eby zd??y?, kto ma wcze?niejsz? prac?.

W takiej chwili, gdy cz?owiek odprowadza weselnik?w za wiosk?, na drog?, gdy popatrzy z daleka, ze wzg?rza, na nocne miasto, wydaje mu si? ono wielkim cmentarzem w dniu Wszystkich ?wi?tych.

Prze?. Maciej J?zef Kononowicz

Адысея паўмешчаніна / Odyseja p??mieszczanina

Адысея паўмешчаніна

Яму зайздросцяць: пабудаваў сабе жыццё!

Ён купляў цэглу за цэглай, вымуроўваў паверх за паверхам, бачыў усё далей i глядзеў радасней. Часамі ўспамінаў ён пра першую дзяўчыну ды спадцішка пасмейваўся з яе ўжо паўзабытага, задрыпанага выгляду. Жыццё ўзвышалася небаскробам, a будынкі, што навокал, усё меншыя, штораз меншыя i меншыя, такія самыя, такія самыя, аж хаваюцца яны ў парнай зеляніне паўвясковых прыгарадаў, задаволеных хлеўчуком, — у ім бессаромна тлустая свіння, адкормленая на кухонных памыях, i чародка гультаяватых курачакрабушачак, гусачак-гергятушачак, качачак-дзівачачак... Смярдзіць забяспечанасцю.

І пах ад летняй кухні, у якой жонка, выхітраваная ім дачка былога купца, што пазалетась салідна прагарэў на пасадзе кіраўніка склада i надоўга сеў у турму, смажыць прыгожанькія катлеты на аоед.

A ўвечары была бура з бліскавіцамі i вятрыскам, быццам у абы-якім кінафільме пра абы-якое жыццё...

Odyseja p??mieszczanina

Zazdroszcz? mu, bo umia? sobie zbudowa? ?ycie.

Kupowa? ceg?? po cegle, stawia? pi?tro za pi?trem; widzia? ci?gle dalej i patrzy? rado?niej. Czasem przywo?ywa? w my?lach swoj? pierwsz? dziewczyn? i ?mia? si? ciszkiem, wyobra?aj?c sobie jej wyszmelcowany i na wp?? zapomniany ubi?r.

?ycie ros?o drapaczami chmur i budynki wok?? nich by?y wci?? mniejsze i mniejsze, i jeszcze mniejsze, takie same i wci?? takie same, a? si? chowa?y w zieleni niemal wsiowych przedmie??, kt?rym wystarcza chlewik, za? w nim bezwstydna t?usta ?winia i czereda kureczek-popierdeczek, g?si?tek-j?kal?tek i kacz?tek-dziwacz?tek... ?mierdzi zapobiegliwo?ci?.

I od?r letniej kuchni, w kt?rej chytrze przez niego wychowana ?ona, c?rka by?ego kupca, co to w ubieg?ym roku nakrad? si? w kierowanym przez siebie sk?adzie i osiad? na d?ugo w kryminale, sma?y pi?kniusie kotlety na obiad.

A wieczorem by?a burza z piorunami i wielkim wiatrem, niby na byle jakim filmie o byle jakim ?yciu...

Prze?. Jan Czopik

Збажынка / ?d?b?o ?yta

Збажынка

Мару аб збажынцы на Александроўскім палетку, учараванай у словы мае напісаныя... Але словы, бы каменні, укладваюцца то ў апавяданне пра выпадак нешчаслівы, то ў роспач валошкі сінявокай, пакінутай вятрам восені, то ва ўрачыстае жыццёбыццё пастуха Супруна, якому свет з балячкамі гарадоў зайздросціць павінен. Іншы раз склаліся яны ў вобраз святы Кіры-пані, то зноў у годнасць нябесную Белавежы, прыгажосці някранутай каралевы, або ў сум па хаце дзяцінства, ці ў адзіноту ліп старых у Барсуковіне, айчыне пекнаты i цішы.

У Александроўскім палетку, на загоне бацькоўскім пачуццяў маіх, збажынка!

Адзінокая яна, як жыццё.

Ціхая, як мудрасць.

Пахіленая, бы лёс.

Зялёная, нібы свет...

?d?b?o ?yta

Marz? o ?ytnim ?d?ble z Aleksandrowskiego poletka, zaczarowanym w s?owach mego pisarstwa... Lecz s?owa, niby kamienie, to uk?adaj? si? w opowie?? o nieszcz??liwym wypadku, to o goryczach modrzanki wydanej jesiennym wiatrom, to o solennym ?yciu-byciu pastucha Supruna, kt?remu ?wiat, dotkni?ty plagami miast, powinien zazdro?ci?. Innym razem przybieraj? kszta?t ?wi?tego obrazu Kiry-pani, albo pochwalnego a? do nieba hymnu na cze?? Bia?owie?y—kr?lowej niedo?cig?ej urody, albo smutku za domem dzieci?stwa czy porzuconych wiekowych lip w Borsukowinie, ojczy?nie pi?kno?ci i ciszy.

Na Aleksandrowskim poletku, ojcowskim zagonie moich odczu?, ?d?b?o ?yta.

Samotne jak ?ycie.

Ciche jak m?dro??.

Krzywe jak los.

Zielone jak ?wiat...

Prze?. Jan Czopik

У бок Юраўцаў / W stron? Jurowiec

У бок Юраўцаў

У свята мы выйшлі з Беластока. Ля затоння шашы — дзікія ружы, счырванелыя шыпшыны. З віядука, што за Белым Стачком, відаць чыгунку, як праколвае небакрай.

У бок Юраўцаў пачарнела, але мы пакуль што ў сонцы, бытта каля печы бліз акна, ад якога цягне па нагах холадам... Хата дарожніка пад залессем.

Ступаючы ў пясок на сцежцы, у тэты прысак, я не без прыемнасці падпякаю ступені. Прыйшла да мяне нейкая ўпэўненасць у тым, што ад заўтра — восень.

Дайшлі, уздарожкам, да Супраслі-рэчкі. Тыя хмары пагнала ажно за Васількова, мястэчка.

На дне — усё той жа камень, які не раз я спрабоўваў абняць, каб, дзеля пустое гульні, зварухнуць яго, але мяне выносіла наверх. Задыханы — вылазіў на бераг, змазолены мяшчанамі, што пруцца сюды на пляж. На траву ў пархах, у вецер. Адсюль, са жвірыстае касагорынкі, падзічэлы ад радасці я скоўзваўся ўглыбіню, акунаўся ў ёй з галавою, поўнай уяўленняў пра жахлівасці віроў. Выныраў жа каля чаротаў i — палохаючыся таго, што пада мною ляжаць тысячагадовыя зрубені, — плыў з быстрынёю. Страшна было i да казытак шчасліва!

Аднойчы на завараці я ўдарыў каленам аб той камень. Цэлы ў раптоўных дрыжыках, больш не купаўся.

Вяртаючыся надвячоркам дамоў, ля шашы мы нарвалі тае чырвані. На цудоўнае віно, на зіму.

— Купім шар у лазовай пляцёнцы, пяцідзесяцілітровы, — сказала жонка. Яна ўсміхалася вішанькай.

Ішоў я за ёю, з кошыкам восені, а мае сыночкі гайсалі па ўзбочыне, ловячы запозненага матыля. Ад Юраўцаў, калі я азірнуўся, ізноў хмурылася, але мы ўсё былі ў сонцы.

Тады, у нядзелю.

А неяк у тыдні, праязджаючы сюдою легкавушкаю па службовай i таму зусім няважнай мне справе, я кінуў вокам з моста на Супрасль; у ёй яшчэ блішчэлі ранішнія зоркі. Ціхая ды пабрыдчэлая пасля лета, яна стаіла ў сабе камень.

Машына рванула пад гару, праз Юраўцы i далей.

W stron? Jurowiec

Wyszli?my z Bia?egostoku, by?o to w niedziel?. W zakolu szosy — dzikie r??e. Zarumieniony g??g. Dalej wida? z wiaduktu szyny kolei, rozdzieraj?cej widnokr?g.

W stron? Jurowiec poczernia?o, ale jeszcze jeste?my w s?o?cu: przy piecu w pobli?u okna wiej?cego ch?odem.

Pod zagajem chatka dr??nika.

Rozgarniaj?c na ?cie?ce piasek jak gor?cy popi??, z przyjemno?ci? przypiekam stop?: takiej suszy nie pami?taj? stuletni bajarze. Przysz?a pewno??, ?e jutro jesie?.

Doszli?my ?cie?ynk? do Supra?li-rzeki. Chmury przegna?o za Wasilk?w.

Na dnie Supra?li kamie?, pr?bowa?em go obj??, ale wynosi?o mnie na powierzchni? i brak?o mi tchu. Na brzegu, udr?czonym przez mieszczuch?w, parchy trawy. Wiatr; woda ciep?a do obrzydliwo?ci.

Da?em nura w g?szcz wyobra?e? i ze stromizny zjecha?em na g?ow? w g??b. Z obu stron oczerety do nieba; ze strachu, ?e mam pod sob? tysi?cletnie wyr?by, pop?yn??em z bystrzyn?. Straszno i szcz??liwie. Na zakr?cie uderzy?em kolanem o tamten kamie?.

Wygramoli?em si?, pokryty g?si? sk?rk?.

Dochodz?c do Bia?egostoku, w zakolu szosy narwali?my czerwieni na cudowne wino, na zim?.

— Kupisz wielk? szklan? kul? w plecionce, pi??dziesi?ciolitrow? — powiedzia?a ?ona.

Natychmiast si? zgodzi?em. Szli?my z koszykiem jesieni w r?kach, a ch?opcy ?apali sp??nionego motyla. W stron? Jurowiec, kiedy obejrza?em si?, zn?w poczernia?o, a my — jeszcze w s?o?cu. Tak by?o wtedy.

A wczoraj, jad?c s?u?bowym wozem w niewa?nej (te? s?u?bowej) sprawie, z mostu rzuci?em okiem na Supra?l: b?yszcza?y w niej wczesne gwiazdy. W ucich?ej i zbrzyd?ej tai? si? kamie?.

W?z szybko pomkn?? pod gor?, przez Jurowce i dalej.

prze?. Wiktor Woroszylski

Шчасце / Szcz??cie

Шчасце

Мой сын!

Нясу на руках праз алеі жаўталістыя — i цяплынь мацярынскага позірку ў вачах жонкі. Лістапад шапаціць пад нагамі лістотаю, а побач — сын усміхаецца зоркам вячэрнім.

Вялікі сын!

Шчасце ў вачах жонкі. Скажы, колькі часу прайшло, калі шаптала ты мне: „Кахаю, моцна-моцна кахаю цябе!" Успомні: хадзілі мы па лугах квяцістых, росных ранішняй парою. Часамі сцяжынаю лясною, у цішы збіралі грыбы чырвонагаловыя. Спалі ў водары буйнага маю, ля акна вішнёвага... Раніцою прамяністаю беглі на плёс паслухаць вясну шумналістую... Пацалункі — першыя, нясмелыя — дарыла ты мне.

Глядзі, наш сын ужо ходзіць!

Szcz??cie

M?j synek!

Nios? go na r?kach przez alej? o po???k?ych li?ciach, widz? macierzy?ski blask w oczach ?ony. Nadszed? listopad, li?cie szeleszcz? pod nogami, obok nas — syn u?miecha si? do wieczornej zorzy.

Du?y syn!

Szcz??cie w oczach ?ony.

Powiedz, ile to min??o od czasu, gdy? szepta?a do mnie: — Bardzo ci? kocham, bardzo... — Przypomnij sobie: chodzili?my rankami po kwitn?cych, ro?nych ??kach. Niekiedy le?nymi ?cie?kami, zbieraj?c czerwonog?owe grzyby. Zasypiali?my w powietrzu rozko?ysanego maja, za oknem kwit?y wi?nie... W promienisty ranek biegli?my tam, gdzie skr?ca rzeka, ?eby pos?ucha? wiosny, szumi?cej listowiem... Obdarowywa?a? mnie pierwszymi nie?mia?ymi poca?unkami...

Patrz, nasz syn ju? chodzi!

prze?. Jan Huszcza

Лета ў Мокрым / Lato w Mokrem

Лета ў Мокрым

Таню з сынам правёў я на вакзал. Яна ў супрацьсонечных акулярах, з бледным тварам. Сын прыглядаецца да паравозаў, да цэлай гэтай фабрыкі падарожжаў.

— Шчаслівай дарогі! — кажу, а сын не чуе. — Тата! — крычыць сын.

Свістаў паравоз.

Пабыўшы з імі ў купэ, я выйшаў на перон, на тэты пляж развітанняў, на якім прыпякае адзіноцтва: Таня з сынам вось-вось ад'едуць. Яны яшчэ тут, блізка ад мяне, але ix ужо няма, бо я на пероне...

Таня з сынам выйдуць на другім прыпынку, што за Бельскам. У пах палёў, у Падбеллі. А я сыду з перона ў гарачыню вуліцы, i мне будзе прыемна, што ўдалося падарыць ім лета. Падыду да кіёска з півам, але куплю бутэльку з яблыкавым сокам i адыдуся з ёю ў цянёк, у нейкую забетоненую засень, i буду там піць, задраўшы галаву на сцяну з цэглы, што падпірае неба... Неяк у верасні, незвычайна цёплым верасні, у першую яго нядзелю, выбраўся я з сынамі на забеластоцкія сажалкі. Дзеці бегалі па грэблі, аслепленыя сонцам. Адзенне пахавалі ў высокай траве, пад бярозаю. Тым часам я таксама распрануўся i паплыў у закуцце вады, моцна наспелай. Дзікія качкі спалохаліся мяне і, адна за адною, пахаваліся ў чаротах; вывадак. Ля дна

— восень i карпы-гультаі, ад якіх неяк смакавіта. І ўтульна, мабыць, ад таго, што відаць водарасці, відаць дно i рыбы, i нават качкі, што схаваліся ў аерынай гушчэчы. Ад цішыні круціцца ў галаве. Старэйшы сын, патрывожанае медзведзяня ў залацістым узлеску, неспакойна ўглядаецца ў мой бок, i я крычу яму, каб ён бег сюды. Гэй, якая пекната!..

Цягнік чамусьці не адыходзіць, хоць ужо час.

... Праз тыдзень атрымаю ліст ад сына: „У Мокрым добра. Ірву вішні. Каля хаты — сем куранят, квактуха, чатыры гусяняты, адно з выкручанаю нагою. Певень з падбітым вокам

— скача на ўсіх. І тры гускі ёсць; гусак спакойны. Часамі паганяю канём у возе. За акном — маліны. Ёсць транзістар i кроены. У лесе вельмі зялёна. Купаемся ў Белай. Робім здымкі".

Як гэта падобна на лета ў Барсуковіне, вёсцы маёй маці: хутар пад яловай пушчай, сушаныя грыбы, васкавіны з мёдам, масла ў крынічнай вадзе, еярпы на падстрэшшы, цяпло гутаркі. Без беларускай гутаркі няма лета! Таму i лета ў Мокрым таксама цудоўнае.

— Таня! — крычу да жонкі ў акне, хоць яна можа не пачуць. — Не забудзьцеся схадзіць у лес...

Нарэшце цягнік рушыў.

Lato w Mokrem

Odprowadzi?em Tani? i syna na dworzec. Tania zas?oni?a wyblad?? twarz okularami przeciws?onecznymi. Syn ogl?da? lokomotywy, ca?? t? fabryk? podr??y.

— Szcz??liwej drogi! — m?wi?, ale syn nie s?yszy.

— Tato! — krzyczy rado?nie.

Parow?z zagwizda?.

Posiedzia?em z nimi w przedziale i wyszed?em na peron — pla?? po?egna?, gdzie przypieka samotno??. Zaraz odjad?. Jeszcze tu s? blisko mnie, lecz ju? ich nie ma.

Tania i syn wysi?d? za Bielskiem, na drugim przystanku. Wprost w zapach p?l, w Podbielu. A ja zejd? z peronu w ?ar ulicy, i b?dzie mi dobrze, ?e podarowa?em im lato. Podejd? do kiosku z piwem, ale kupi? sok jab?kowy, schowam si? w cieniu, gdzie? pod betonow? zas?on? i b?d? tam pi?, zadzieraj?c g?ow? na ceglan? ?cian?, co podpiera niebo... Pewnego razu we wrze?niu, w niezwykle upalnym wrze?niu, w pierwsz? niedziel? wybra?em si? z obydwoma synami na stawy pod Bia?ymstokiem. Dzieci biega?y po grobli, o?lepione s?o?cem. Ubrania schowa?y w wysokiej trawie, pod brzoz?. Sam te? si? rozebra?em, pop?yn??em do zatoczki, woda by?a tam wygrzana.

Dzikie kaczki wystraszy?y si? mnie i jedna za drug? schowa?y w trzcinie; spore stadko. Nad dnem — spok?j jesieni i karpie-leniuchy, zdawa?o si?, ?e pachn? smakowicie... I przytulnie, pewnie dlatego, ?e wida? wodorosty, wida? dno i ryby, nawet kaczki, co schowa?y si? w g?stwinie tataraku. Cisza, w g?owie a? si? kr?ci. Starszy syn, niczym zaniepokojony nied?wiadek na z?ocistej polanie, czujnie patrzy w moj? stron?, krzycz?, ?eby bieg? do mnie. Ech, cudownie...!

Poci?g co? nie odchodzi, cho? ju? czas.

... Po tygodniu przyszed? list od syna: "W Mokrym jest ?adnie. Zrywam wi?nie. Na podw?rku jest siedem kurcz?t i krowa, cztery g?si?ta, jedno ma wykr?con? ?apk?. Kogut ma podbite oko i na wszystkich skacze. I s? trzy g?ski, g?sior nie szczypie. Czasem je?d?? wozem i ko? mnie si? s?ucha. W lesie jest bardzo zielono. K?piemy si? w rzece Bia?ej. Robimy zdj?cia".

Jakie to podobne do lata w Borsukowinie, chutorze mojej matki: zagroda na skraju ?ywicznego boru, suszone grzyby, mi?d z woszczyn?, mas?o w ?r?dlanej wodzie, sierpy zatkni?te za strzech?, ciep?o wieczornej pogwarki. Bez swojskiej rozmowy po bia?orusku — nie ma lata! Dlatego i lato w Mokrem jest takie pi?kne.

— Taniu! — krzycz? do ?ony w oknie wagonu, cho? mo?e nie s?yszy.—Pami?tajcie, p?jd?cie do lasu...

Nareszcie poci?g rusza.

Prze?. Zbigniew Nasiadko

За Ярашоўкаю / Za Jarosz?wk?

За Ярашоўкаю

За Ярашоўкаю, калі ісці лесам улева, можна напаткаць даліну.

Летам — я, Таня i дзеці — ходзім у даліну, што за Ярашоўкаю. Дзеці бягуць па кветках аж да канца i вяртаюцца. Я размаўляю з Таняй аб цяперашніх ураджаях, якія нават i не сніліся нашым дзядам ды бацькам...

У даліне — сажалкі. У ix спелая вада. Над шпакоўняй далёкай застаўкі хіліцца чыстабелая чаромха. Мы прыкмецілі, што да яе прыходзяць хлопец з дзяўчынаю. Ён дорыць ёй галінку ўсхваляванасці. Яны нічога не гавораць, i доўга стаяць.

У бабіна лета мы аблюбавалі сабе месцейка ў зацішшы маладняку, што выгусціўся над далінаю. Над старым лесам. Тут настой з цішыні i жывіцы.

Адыходзілі мы дамоў, калі сонца ўжо гняздзілася ў аголеных пагорках. За пыльнаю дарогай.

Я адразу не сказаў, што мы прыходзім сюды таму, што над гэтымі сажалкамі некалі была чужая гаспадарка, якая забрала лепшыя гады маёй маці. А яшчэ i таму, што мне ўсё не верылася, каб у такой цудоўнай даліне чалавек ад гора выплакаў вочы! І яшчэ для таго, каб нарадавацца ды наслухацца бесклапотнага смеху маіх дзяцей. Малодшаму з ix восем гадоў.

Восем гадоў было маёй маці, калі стала яна батрачкай у заможнага гаспадара, што валодаў гэтай далінай. Маладосць яе прайшла бокам, за гарамі-лясамі.

Za Jarosz?wk?

Za Jarosz?wk?, gdy si? odbi? w las z lewej strony, mo?na wej?? w dolin?.

Latem, ja, Tania i dzieci chodzimy tam w?a?nie. Dzieci biegn? po kwiatach a? do ko?ca rado?ci i powracaj?. Ja rozmawiam z Tani? o tegorocznych urodzajach: naszym dziadkom i ojcom takie si? nawet nie ?ni?y...

W dolinie — sadzawki. Z dojrza?? wod?. Nad domkiem dla szpak?w chyli si? nieprawdopodobnie bia?a czeremcha. Zauwa?yli?my, ?e spotykaj? si? pod ni? ch?opiec i dziewczyna; wr?czana jej ga??zka jest jak wci?? nowe wyznanie mi?o?ci. Potem d?ugo milcz?.

W czas babiego lata naszym ulubionym miejscem by? zaciszny m?odniak g??ciej ?cy obok starodrzewu. Ze st??a?ym ekstraktem cicho?ci i ?ywicy: dzieci bawi?y si? przy nim leniwie i cz?sto odpoczywa?y.

Wracali?my do domu, kiedy s?o?ce gnie?dzi?o si? ju? mi?dzy wygolonymi pag?rkami; za ton?c? w kurzu drog?.

Nie od razu powiedzia?em, ?e przychodzimy tu dlatego, poniewa? nad tymi sadzawkami by?o niegdy? du?e gospodarstwo, kt?re zabra?o najlepsze lata mojej matce. Tak?e dlatego, i? nie mog?em uwierzy?, aby w takiej cudownej dolinie cz?owiek m?g? wyp?aka? oczy z nieszcz??cia. I jeszcze po to, by napatrze? si? i nas?ucha? b??kitnego ?miechu moich dzieci. M?odszy ma osiem lat.

Osiem lat liczy?a moja matka, kiedy sz?a na s?u?b? do gospodarza, do kt?rego nale?a?a dolina. Jej m?odo?? przesz?a bokiem, za g?rami-lasami...

Prze?. Jan Czopik

Шпацыр па новай перыферыі / Spacer na peryferiach miasta

Шпацыр па новай перыферыі

Ён усё заўважыў адразу, калі ўжо першы раз праходзіў сюдою, па нагах гэтых вулачак, упоперак ix, ускраем гарадскога парку i цяністаю сцяжынкаю, што абрубляла перыферыю Беластока, мяжою засені i сонца.

Стоеныя асабнячкі. Тут час махнуў рукою на вялікія турботы, разлёгся млява ды прыдрамаў.

Мясцовы рай.

Устойваўся нядзельны полудзень.

Ля вуліцы Чароўнай i далей — Кветкавай, Белавежскай, Ягаднай — утульныя тэрасы, на якіх, у плеценых крэслах, усё яшчэ не могуць наадпачывацца ўчарнелыя ад гароўнае працы здабытчыкі гэтай вымураванай нерухомай маёмасці... На якойсьці верандзе рэжуць у карты, з мужыцкімі прысваркамі i папіваючы самаробнае віно з пузатае бутлях!. На панадворку ж павісквае галоднай свіннёю матацыкл, з якім цацкаюцца паўголыя юнакі. Каля тае ўгадованае хлапцоўшчыны швэндаюцца дзяўчыніскі, аднак, са спакуслівымі малінамі роцікаў, хоць i змораныя дабрабытам. Мацяркі, адна ў адну пабрыдчэлыя ад уедлівага замагання багацця, з ардынарным голасам, такім сіплым. У ix напэўна зацятыя вочы ды заскемлівасць на твары, з нясціхна злосным: — Няхай табе Бог дасць задарма!

Ад затаполенае Рамантычнай папахвае п'яным балем i цяжкастраўнаю кухняй. Насупроць тае ж Ягаднай забівае дух недарэчнасць спакою, распружыненая ляжанка пад вішнямі, Загон маку невядома каму... Дзесьці, пасярэдзіне Белавежскай, высокагалоса буяняць; будуць выдурньвацца там да вечара, трохі патанцоўваючы, i ў змярканне, з гігам пазагольваюцца ў кустоўі чагосьці (язьміну?).

Выскачкі.

Spacer na peryferiach miasta

Pierwszy raz przechodz?c t?dy, po odnogach ulic, w poprzek, skrajem miejskiego parku i cienist? ?cie?ynk? pokrywaj?c? jakby haftem nowe dzielnice Bia?egostoku, miedz? cienia i ?wiat?a, wszystko ch?on?? wzrokiem i pami?ci?.

Wspania?e domki! Pomi?dzy nimi za? zgoniony czas jakby machn?? w og?le na ca?y ?wiat r?k?, roz?o?y? si? beztrosko i zadrzema?.

Raj na ziemi, s?owem.

By?a niedziela.

Przy ulicy Uroczej i dalszych: Kwiecistej, Bia?owieskiej i Jagodowej zgrabne tarasiki z plecionymi krze?liskami w cieniu, co trwaj? jak krowy na wygonie... Na werandzie r?n? w karty. W podworcu buczy motocykl; p??nadzy ch?opcy. Bezmy?lne dziewuszki, z kusz?cymi jak maliny usteczkami, wym?czone dobrobytem, jaki przyp?acili zdrowiem ich rodzice. Mateczki, brzydkie baby z m?skim zachryp?ym g?osem. Z przymru?onymi ?lepiami, sknerliwe.

Od Romantycznej pachnie dziewczynami... i ci??ko strawn? kuchni?. Naprzeciw Jagodowej a? wstrzymuje oddech niedorzeczny spok?j, rozstawiona le?anka pod kloniskiem, zagon maku, nie wiadomo czyj... Gdzie? po?rodku Bia?owieskiej — bal na ca?ego, wyg?upiaj? si? a? do wieczora, niby ta?cz?c, niby ?piewaj?c; o zmierzchu, z bezmy?lnym chichotem uganiaj? si? w jakich? zaro?lach (ja?minu?) i w wolnosobotnim dniu szukaj? os?ody w samoupodleniu, zalewaj?c w?dk? gard?a.

Zm?czeni dorabianiem si?.

Prze?. Jan Leo?czuk

Вуліца Касцельная / Ulica Ko?cielna

Вуліца Касцельная

Раніцай у Беластоку хораша ісці вуліцай Касцельнай, уніз ад Ліпавай: платы i агароды. Добра ісці гэтай вуліцай. Нават яе назва неяк супакойвае, яна ўрачыстая ды непатрэбная.

Новыя вуліды ў чымсьці падобныя да тых жанчын, якія кахаюць з разлікам. Падобныя яны таксама i да надта чыстых целаў, да таго чыстых, што ажно не верыцца, каб елі, дыхалі, пацелі...

Вецер з Касцельнай. Люблю яго, асабліва ўвосень, калі вятры на нашых вуліцах здаюцца мне цынічнымі...

Магістраль у даліне, над Белкаю, рассекла Касцельную i пагналася ў каляровыя кварталы. Маладая! Ад таго на ўзгорку ад Ліпавай пакрывіўся касцёл, а на ўзгорку, што за рэчкай Белкаю, былое „рэальнае вучылішча" ўшчаперылася ў Варшаўскую вуліцу, яшчэ вышэйшую.

Магістраль буяніць па даліне.

Перабягаю даліну.

Ulica Ko?cielna

W Bia?ymstoku mi?o i?? bardzo rano ulic? Ko?cieln?,w d?? od Lipowej: p?oty i ogrody. Mi?o i?? t? ulic?; nawet jej nazwa spokojna, uroczysta i w?a?ciwie niepotrzebna.

Bo nowe ulice s? jak kobiety, kt?re si? kocha bez pami?ci. O czystych cia?ach, nadto czystych, tak czystych, ?e trudno uwierzy?, i? mog? je??, oddycha?, poci? si?...

Wiatr na ulicy Ko?cielnej. Kocham wiatr na Ko?cielnej — dobry, zw?aszcza jesienny, kiedy wiatry innych ulic s? jakby cyniczne. A ten niedzisiejszy... Nie z bandy...

Aleja Pierwszego Maja rozci??a Ko?cieln? w dolinie nad Bia?k?, pocwa?owa?a po?r?d kolorowych dzielnic; m?oda. Od jej dudnienia — na pag?rku przy Lipowej wykrzywi? si? ko?ci??, za? na pag?rku za Bia?k? uczepi?o si? ulicy Warszawskiej dawne "realnoje uczyliszcze".

Aleja gna dolin?.

Przebiegam dolin?.

Prze?. Jan Czopik

Прыгожай / Najwy?sze pi?kno

Прыгожай

Думаеш, што ўвесь свет ля ног тваіх ляжа i ласкавай усмешкі папросіць? Дарэмна мучыш сябе снамі непраўдзівымі ды годы маладыя траціш. Думает, што станам стройным жыццё ашукаеш i бляскам сваім яго аслепіш? Не выракайся мазаля працавітага ды горычы слёз. Думает, што шчасце ў целе раскошным тваім i бяздумных чорных вачах? Не кожнаму дадзена трывожнасць кахання ды радасць ягоную адчуць.

Прыгожая ты, але на цябе можна толькі паглядзець, бы на куст ружы дзікай пры гасцінцы, i пайсці далей.

Najwy?sze pi?kno

My?lisz, ?e ca?y ?wiat legnie u twoich n?g i o ?askawy u?miech poprosi? Daremnie m?czysz siebie nieprawdziwymi snami i m?ode lata tracisz.

My?lisz, ?e strojnym wygl?dem ?ycie oszukasz i ol?nisz je swym blaskiem? Nie wyrzekaj si? ?mudu i goryczy ?ez.

My?lisz, ?e szcz??cie jest jeno w twym rozkosznym ciele i bezmy?lnych czarnych oczach? Nie ka?demu dano odczu? niepok?j kochania i potem rado??.

Pi?kna jeste?, o, bardzo pi?kna! Ale na ciebie mo?na tylko popatrze?. Niby na krzak dzikiej r??y przy go?ci?cu. I p?j?? dalej.

Prze?. Jan Czopik

Трэцяя пара / Trzecia pora

Трэцяя пара

Ядзя выйшла замуж. Яна пайшла за Стася. Пайшла за яго таму, што ён хацеў жаніцца. І яшчэ таму, што Ядзя дайшла да таго месца ў жыцці, дзе канчаецца вясна i пачынаецца лета.

Тады ўбачылі Ядзю. Убачылі яе кветкаю сярод урачыстай нядзелі.

Кветкаю, калі глядзець на яе ў цішы палёў (далека звоняць у касцёле).

Ядзя кахае Стася. Яна кахае яго да таго моцна, што аж не думае. Усё роўна бы тая вішанька, што, расчырванелая шчасцем даспеласці, мілуецца з сонцам. Без памяці, зусім без памяці.

Ядзя пакуль яшчэ не апрытомнела настолько каб здзівіцца, чаму гэта не з'яўляецца ў снах чарадзейны Юрка. Той Юрка, без якога раніцы маладосці былі днямі пакут, а вечары — адпушчэннем ix. Вечары бэзавыя, вечары язьмінавыя, вяргіневыя...

Час кахання настаў, час i пара — трэцяя з чатырох.

Trzecia pora

Jadzia wysz?a za m??. Za Stasia. Wysz?a za niego, bo chcia? si? o?eni?. I jeszcze dlatego, ?e dosz?a do tej grani ?ycia, na kt?rej ko?czy si? wiosna i zaczyna lato.

I wtedy nagle wszyscy j? zobaczyli. By?a jak kwiat po?r?d uroczystej niedzieli, kwiat, kt?ry mo?na ujrze? jedynie w ciszy p?l, w chwili gdy w?a?nie niesie si? g?os dzwonu.

Jadzia kocha Stasia. Kocha go bez opami?tania. Tak czerwona pe?ni? dojrza?ego szcz??cia wisienka kocha si? ze s?o?cem. Zapami?tale. Do zatraty.

I jeszcze tak, ?eby si? nie dziwi?, i? w jej snach nie zjawia si? Jurek. Ten Jurek, bez kt?rego ranki jej m?odo?ci by?y dniami pokuty, a wieczory — rozgrzeszeniem. Wieczory bzowe, wieczory ja?minowe, wieczory georginiowe...

Czas kochania nasta?, czas i pora. Trzecia pora spo?r?d tych czterech.

prze?. Jan Czopik

Нінка / Ninka

Нінка

У руках Нінкі пахне язьмін. Ты ідзеш з ёю побач i чырванееш перад знаёмымі. Урэшце кажаш:

— Глядзі, як упіўся Рыгор!..

Смяешся.

— Рыгор біў жонку i сына, — амаль шэпча яна.

Не разумееш яе слоў. Табе моцна хочацца пацалунку дзяўчыны. Сам не асмелішся абняць яе. Пабаішся, што яна не захоча пайсці замуж за цябе!

Шчаслівы, што яна ідзе з табою.

Нінку прытуляеш да сябе толькі ў сваіх бессаромных снах. Нават не ў марах...

А па хатах ужо погалас ідзе, што ты з Нінкаю жаніцца будзеш. І што ваша васелле будзе на Йвана.

Ninka

W d?oniach Ninki pachnie ja?min. Idziesz obok niej i rumienisz si? spotykaj?c znajomych. M?wisz wreszcie:

— Popatrz, ale Ryhor si? upi?!.. ?miejesz si?.

— Ryhor bi? ?on? i syna — niemal szepce ona. Nie rozumiesz, co m?wi. Bardzo ci si? chce poca?owa? j?. Nie ?miesz jej obj??. L?kasz si?, ?e nie zechce wyj?? za ciebie za m??. Szcz??liwy, ?e idzie z tob?. Przytulasz Nink? tylko w swych niewinnych snach, nawet w marzeniu si? nie wa?ysz...

A po chatach ju? huczy, ?e b?dziesz ?eni? si? z Nink?. I ?e wasze wesele b?dzie na Jana.

Prze?. Jan Czopik

Яе пачатак жыцця / Jej pocz?tek ?ycia

Яе пачатак жыцця

У трэці год пасля шлюбу ён закончыў універсітэт, i ім стала вельмі добра. Яна нарадзіла дзяўчынку. Потым хлопчыка — i тады сказалі ёй, што муж заходзіць да прыгожай ды адукаванай удавы.

Зразумела: ён упэўнены ў сабе! ! зрабіла глупства — узяла казённыя грошы, каб за ix выхарашыцца. У судзе, што пасля адбыўся, вылічылі ёй усё, да апошняга гроша. Даведаўшыся ў турме аб тым, што ён пачаў справу аб разводзе, падрэзала сабе вены (ламанай лыжкай). Прыйшлі па яе i вывезлі ў арыштанцкую бальніцу.

Засудзілі на чатыры гады, з якіх адседзела аж тры.

Вярнулася ціха, як сава. Тая ўдава, з якой ён ужо ажаніўся, з зязюльчынай гатоўнасцю аддала ёй дзяцей. Яго не бачыла.

Дзяўчынка цешылася, хлопчыку ж было яшчэ ўсё роўна.

Узялася жыць.

Jej pocz?tek ?ycia

W trzy lata po ?lubie uko?czy? uniwersytet i mogli wreszcie ?y? przyzwoicie. Urodzi?a mu dziewczynk?. Potem ch?opca. I wtedy dowiedzia?a si?, ?e jej m?? chadza do urodziwej i wykszta?conej wdowy.

Poj??a: jest zbyt pewny siebie. I pope?ni?a b??d: przyw?aszczy?a pa?stwowy grosz, ?eby si? wystroi?. Du?o; potem, w s?dzie, wyliczono jej wszystko, co do grosika.

Dowiedziawszy si? w wi?zieniu, ?e m?? wni?s? pozew o rozw?d, podci??a sobie ?y?y u?aman? ?y?k?. (Przyszli po ni?: zabrali do wi?ziennego szpitala).

Dosta?a cztery lata, odsiedzia?a trzy. Wr?ci?a do domu cicho jak sowa. Wdowa, z kt?r? m?? si? ju? by? o?eni?, z kuku?cz? gotowo?ci? odda?a jej dzieci. Jego nie widzia?a.

Dziewczynka si? cieszy?a, ch?opcu by?o jeszcze wszystko jedno.

Wzi??a si? do ?ycia.

Prze?. Jan Czopik

Начлег / Nocleg

Начлег

Баюся хутара Барсуковіна. Занадта пуста там, каб можна было ўспамінаць дзяцінства. Маці прывозіла мяне сюды, на сваю радзіму...

Баюся яго, відаць, яшчэ i таму, што тут пастарэлі толькі твары з маёй памяці. Прончыха, як зазвычай, гэтаксама крычыць: „куды прэшся, зараза!" Карова гэтакжа па-даўнейшаму лезе за парог. Над яе збітым рогам — мухі. Певень пазірае па-шуляцку...

Выйшла дзяўчына. Зняла з перканіцы высахлы цадзільнік; у яе точаная шыя, натуральны загар i сардэчна знаёмы ўзмах рукі. Яна паглядзела на гасцінец, па-жаночаму боязна-сур'ёзна, i я зразумеў, што бачу гэта, малую калісьці, сястру Мірці. „Божа мой, няўжо гэта ажно столькі ўжо гадоў, як з Мірцяй гуляў я ў схованкі?! Аднаго лета пабіўся за яе з пастухом..."

Я накіраваўся да хроснага з намерам застацца нанач. Ведаў, што вымасцяць мне пасцель на сухім сене, у гумне, i застануся сам са сваімі думкамі. Прысніцца загарэлае цела Мірці, прапахлае лесам ды жывіцаю. Бурштынавае! І, быццам разбойнік, што прыходзіць на месца свайго злачынства, захацеў убачыць Мірцю ў гумне, у якім праходзілі дзіцячыя гульні i яна абяцала пацалаваць мяне.

... Пад поўнач я застаўся адзін, у тым жа гумне.

Зашахацела асіна. Яе шмат на лузе Радэля, на гэтай козіды, на якой дзікая трава ды куп'ё. Падпоўз я, уяўны падшыванец, да дзіркі ў шчыце — усё той самай! — i прыгледзеўся да Барсуковіны.

Месяц каціўся на спатканне з бурай, клубаBani хмары, як густы дым ад вялікага пажару. Маланка мігцела дзесьці над Чортавым балотам. У старым лесе крычаў пугач, a зоркі-маргайкі толькі i ведалі бяздумна разбягацца на глыбіні неба. Далёка тупацелі грымоты, i ад таго заціхла наваколле. Раптам здалося, што імчыць па пушчы смяротная паніка, здратоўваючы верхавіны. Дыхнула вільготнай шрачынёю, i мой твар у момант успацеў.

— Мі-і-ір-ррр-рця-я-я-ааа!!! — даляцеў скрыгатлівы крык.

Я, не гледзячы ні вока, ні бока, ссуну ўся на ток i выбег на прыгуменне: у акне Прончыка грамнічная свечка — i нікога нідзе. Бог кінуў жмут бліскавіцаў; у хляве захроп конь і, хіба зосну, забляяла авечка.

На вочапе жураўля рыпацела вядро: ір-р-р-р... і-р-р... Белым духам уздыбіўся вецер на пыльным гасцінцы, ажно патрупянелі бярозы ды панагіналіся, нібы для ўцёкаў, з перапуду не могучы зрабіць ні кроку. З-пад страхі фыркнула нейкая птушка і, адурэлая, знікла.

Дождж ударыў густою шрапнеллю, ля самых маіх ног. Я адступіўся за падваротню. Зусім блізка жыхнуў i выбухнуў пярун; зазвінела кола сячкарні.

Неспадзявана для самога сябе — разапхнуў дзвярыны гумна і, увесь у мігценні, пабег да акна, на святло грамнічнай свечкі. Там, начною цемраю прыціснуты да сцяны, глядзеў, як на каленях моліцца Прончыха i кліча дачку. Яна, вылітая Мірця, выйшла да маці, i я пачаў шаптаць ёй паўзабытую малітву i трызніць, быццам ужо бяру Мірцю на рукі, а ногі мае нецярпліва чакаюць бегу. Абхапіла мяне Мірця за шыю, вусны-маліны расхіліла ва ўсмешцы, вочы-ягады росна блішчаць ад радасці, грудзі дыхаюць хутка-хуценька... Як добра быць патрэбным, як гэта цудоўна быць жыццём для другога чалавека! Мірця, я прагну быць жыццём тваім! Дзе ты? На якой невядомай вуліцы невядомага горада? Зайздрошчу той вуліцы, якая бачыць цябе!

Апамятаўся пад раніцу.

Расплюшчыў вочы пасля кароткага сну: тапіўся ў рэчцы!

Ляжу на сене.

Спалохана шэпчацца голле бярозы пад страхою.

Дождж шуміць у зеллішчы. Бліскавіцы скачуць па заполлі, у жытневых ды аусяных палетках. Дзесьці ў пушчы прагула вузкакалейка, i я зразумеў, што неўзабаве павіднее i праз якую гадзіну будзе аўтобус у Беласток.

Выйшаў, ні з кім не развітаўшыся. Рассвежаным бярэзнікам дайшоў я да берагоў Слоі, у якой на лапухах воднай лілеі ўжо зіхацела сонца. З-над Дзявоцкіх віроў шуганула ў сінечу чародка дзікіх качак.

Не даходзячы да халоднага зарасніку смуродзін, прыпыніўся.

Удалечыні Мірця моцнымі рукамі расчыняла вароты: Прончык выязджаў у поле. На яе галаве гусіным пер'ем бялела хустка.

Я пайшоў.

Nocleg

Boj? si? futoru Borsukowina. W tej pustce — jak nie wraca? my?l? do minionego dzieci?stwa? Tutaj, w swoje strony rodzinne, przywioz?a mnie ongi? matka.

Postarza?y si? tylko twarze; wszystko inne zosta?o jak dawniej. Nawet Pronczycha krzyczy tak samo z sieni:

— Gdzie leziesz, diable! — a twarz jej niczym pieczona gruszka.

Krowina pakuje si? do izby, muchy kr??? nad obt?uczonym rogiem. Kury co? tam ?wawo dziobi?, kogut patrzy na nie wzrokiem jastrz?bia.

Wysz?a na dw?r dziewczyna, urodzona nie za mojej pami?ci. Zdj??a z p?otu wysch?y szkopek: chuda szyja, opalenizna i zwyczajny ruch ramienia. Po kobiecemu p?ochliwie i uwa?nie popatrzy?a na go?ciniec, i zrozumia?em, ?e mam przed sob? siostr? Mirci.

"M?j Bo?e — pomy?la?em — to by?o dwadzie?cia pi?? lat temu! Czy to mo?liwe, ?e ca?ych dwadzie?cia pi???" Pobi?em si? wtedy o Mirci? ze starszym ode mnie, trzynastoletnim pastuchem.

Teraz uda?em si? do swojego ojca chrzestnego z zamiarem pozostania tu na noc, chocia? zd??y?bym jeszcze na wieczorny autobus. Wiedzia?em, ?e wymo?ci mi le?e na suchym sianie w stodole i zostan? sam ze swoimi my?lami. Pragn??em wy?ni? sobie bursztynowe cia?o Mirci, pachn?ce ?ywic? i rozs?onecznion? polan?. Jak rozb?jnik wracaj?cy na miejsce zbrodni, chcia?em ujrze? Mirci? w tej samej stodole, w kt?rej bawi?em si? z ni? w chowanego, uszcz??liwiony, ?e obieca?a mnie poca?owa?. Popiskiwa?y myszy.

W nag?ym dygocie zaszemra?a osika. Mn?stwo jej na pastwisku Radela, na tym jego wydmuchu, poros?ym dzik? traw? i zielskiem. Jak dzieciak podczo?ga?em si? do dziury w strzesze i wyjrza?em na okolic?: miesi?c toczy? si? na spotkanie burzy, chmury k??bi?y si? niczym dym nad straszliwym po?arem, miga?y b?yskawice wykrzesane z przesieki. Puchacz pohukiwa? pod borem, strasz?c gwiazdy mrugliwe i wypieraj?c je nieub?aganie w g??b nieba.

Od czasu do czasu dudni?y dalekie grzmoty i wszystko na ich g?os zamiera?o. Raptem wyda?o si?, ?e panika ?miertelna p?dzi przez puszcz?, tratuj?c wierzcho?ki drzew; oniemia?a z trwogi p?dzi z tch?rzliwo?ci? bohater?w, jacy zobaczyli szpetot? ?mierci, ca?? jej ohyd?. Na twarz wype?z?y mi krople potu.—Mircia-a-a-a! —rozleg? si? chrapliwy krzyk Pronczychy. W nieprzejrzanej ciemno?ci zsun??em si? po drabinie na klepisko i wybieg?em ze stodo?y: w oknie ?wieca gromniczna i nigdzie ?ywej duszy. B?g cisn?? gar?ci? b?yskawic, ?eby przekona? mnie, ?e ten krzyk to urojenie. Nad ??obem zachrapa? ko? i chyba przez sen odpowiedzia?a mu beczeniem owieczka. Wiadro na ?urawiu pobrz?kiwa?o: "ir-r-r... i-r-r... i-i-r-r..." Bia?ym duchem uni?s? si? wiatr nad pylnym go?ci?cem, a? pobiela?y brzozy i pochyli?y si? do ucieczki, lecz ze strachu wros?y w ziemi? i nie uda?o im si? zrobi? ani kroku. Spod strzechy wyfrun??a jaka? ptaszyna i, og?upia?a, znikn??a w niewiadomej przestrzeni.

Deszcz wytrysn?? g?stym szrapnelem u moich st?p i cofn??em si? za wrota stodo?y. Ca?kiem blisko zasycza? i rozerwa? si? piorun, wielkie ko?o sieczkarni zachybota?o si? i zadzwoni?o.

Niespodzianie dla siebie samego otwar?em wrota stodo?y i, ca?y w b?yskach, pobieg?em pod chat? Pronczychy, ku oknu ze ?wiec? gromniczn?. Przyparty do ?ciany przez nocne mroki, patrzy?em, jak modli si? na kl?czkach Pronczycha, a potem m?wi co? do c?rki o wargach i oczach Mirci. I ja te? zacz??em szepta? na wp?? zapomnian? modlitw?, i roi?, ?e nios? Mirci? na r?kach, jej bursztynowe ramiona oplot?y moj? szyj?, wargi-maliny rozchyli?y si? w u?miechu, oczy — czarne jagody b?yszcz? z rado?ci, a pier? unosi si? w przy?pieszonym oddechu... Jak dobrze czu? si? potrzebnym, jak cudownie by? ?yciem drugiego cz?owieka! Mirciu, jam ?ycie twoje! Gdzie jeste?? Na niewiadomej ulicy niewiadomego miasta... Szcz??liwa ta ulica, kt?ra ogl?da ciebie codziennie. Ja — ogl?da?em pi?tna?cie lat i sto czterdzie?ci cztery dni... sto czterdzie?ci cztery...

Opami?ta?em si? ko?o p??nocy. Przetar?em oczy po kr?tkim ?nie: ?e niby topi?em si? w rzeczce.

Le?? na sianie. S?ycha? sp?oszony szept brzozowych ga??zek nad strzech?. W zielsku za ?cian? szumi deszcz, b?yskawice skacz? po zapolu, po zagonach owsa i ?yta. Gdzie? w puszczy zagwizda?a w?skotor?wka i u?wiadomi?em sobie, ?e niebawem ju? si? rozwidni.

Zasn??em jak szarak w bru?dzie; obudzi?em si? godzin? przed odjazdem pierwszego autobusu na Bia?ystok; do szosy p?? godziny marszu.

Wyszed?em, z nikim si? nie ?egnaj?c. Przez ?wie?? brzezink? doszed?em do brzegu S?oi: na li?ciach lilii wodnej l?ni?o s?o?ce. Znad Dziewiczych Wir?w wzbi?a si? w b??kity czereda dzikich kaczek. Nie dochodz?c do mokrych zaro?li czarnej porzeczki, zatrzyma?em si?.

Pronczyk wyje?d?a? w pole. Mircia silnymi, opalonymi ramionami otwiera?a wierzeje. Chustka na jej g?owie biela?a jak g?sie skrzyd?o.

Szybko ruszy?em przed siebie.

prze?. Wiktor Woroszylski

Навальніца на хутары / Burza nad chutorem

Навальніца на хутары

Як толькі я памятаю, навальніца заўсёды прыпаўзала з-за Прафіткі, гары, ад якой пачынаецца даліна накшталт вялізнай місы, а наша хата ў ёй — быццам тая нясмачная скварка, сасмажаная на вугельчык. Хата ўсё больш i болыы горбіцца, а мой бацька праз цэлае сваё жыццё збіраўся закласці пад яе новыя падрубы i перад смерцю даверыў гэту справу мне, маладому гаспадару. Падумаў я, ці часам не дзед збіраўся з тымі падрубамі...

З Прафіткі збягае ўніз шаша. Яна нырае ў зялёныя чароты, што над рачулкаю, у якой іншы раз плюхаюцца голыя дзяўчаты, i шнуруе, оытта што ўкраўшы, пад д ругую высокую rapy, якая нагадвае паднябесную траншэю, якраз насупраць Прафіткі. Значна вышэйшую за яе.

Пад тою гарой, што значна вышэйшая за Прафітку, часта псуюцца аўтобусы далёкіх маршрутаў, i тады можна бачыць, як сумуюць пасажыры, чакаючы адпраўкі.

Пад вечар сапраўды за Прафіткаю пачуліся грымоты i па шашы засняжыў пылок — як бы молаты цукар, калі тайком зжыраеш у каморы дзівосную матчыну мазурку, нарыхтаваную на вялікае свята.

Паку ль чуб хмары высоўваўся i высоўваўся, паку ль паказалася даўно не голеная фізіяномія буры з зубялямі бліскавіцаў, фізіяномія, якая тры дні не ела, выбзыкнуў перад самюсенькім носам яе, з па-за Прафіткі, адурэлы аўтобус i так памчаў уніз, так прашапацеў ён праз чароты, у якіх ужо намачыў пад сябе масток, так скакануў на паднябесную траншэю, быццам заяц з рассадніка, што здавалася: вось i канец свету!

Стрэхі поўныя птаства: галак, шпакоў, вераб'ёў. А пад стрэхамі сцішыліся куры. Свіыкі неспадзявана разбрыкаліся па загародзе радасцю рэкрутаў на апошняй забаве ў вёсцы. Спахмурнеў задуменны конь. Прыціхлі каровы, не кажучы ўжо пра авечкі. Паветра набрыняла надзеяй, што хата ўсё-такі будзе плысці, яна ж драўляная, кожнаму хопіць кавалак чагосьці...

Маці зачыніла акно i перахрысцілася.

Па небе прайшоўся чорт з віламі, выгінаючыся ад рогату, быццам старая, п'яная дзеўка. Аўтобус жа, калі не пагубіў сваіх вісклівых апонаў, напэўна, сядзіць цяпер у нейкім гаражы ды плюскае шклянымі бельмамі гультаяватага сабакі. Вёз ён пасажыраў, бы бобік кошку на хрыбце: палёгку меў пры хуткім бегу, вельмі хуткім, да таго хуткім, што даходзіла да рэдкай хвіліны згоды. Прапаў за траншэяй!

Ну!!!

У пекле апынуліся мы ноччу. Сядзелі на самюткім яго дне. Над намі дагараў свет. А мо гэта ўсяго толькі ўсмешкі чарцей-чарцянят, што схіліліся над намі ды спрабуюць убачыць, што з намі? Маці малілася штораз гучней.

У суседняй вёсцы пачаўся пажар, асвятліў шыбіны, ніткі дажджу, дрэвы, выгнаных на загуменне кароў i каня, плот, каменві... Я выбег на парог i глядзеў на пажар пад перунам!, i цешыўся ім, як чалавек, якому пасля цяжкага здарэння сказал i, што будзе жыць! Што свет існуе!

Burza nad chutorem

Jak daleko si?gam pami?ci?, burza zawsze nadci?ga?a zza Profitki — g?ry, od kt?rej zaczyna si? dolina — wielka misa, a w niej nasza chata niczym skwarek — nieapetyczny, przypalony na w?giel. Ojciec m?j przez ca?e ?ycie szykowa? si? po?o?y? nowe podwaliny pod chat? i w ostatnich dniach swego ?ycia powierzy? to mnie, m?odemu gospodarzowi. Ojcu z kolei zleci? jego ojciec, a m?j dziadek, ?eby po?o?y? pod chat? owe podwaliny, a nie da?bym sobie uci?? r?ki za to, czy czasem nie pradziad mia? to uczyni?...

Z Profitki dzie? w dzie? zbiega na d?? szosa, nurkuje w zielone szuwary nad rzeczk?, w kt?rej czasem k?pi? si? dziewczyny, i nabrawszy tam rozp?du sunie pod wysok? g?r? po drugiej stronie doliny, rozci?gni?t? na kszta?t podniebnego okopu. Znacznie wy?sz? od Profitki. Pod t? g?r?, znacznie wy?sz? od Profitki, cz?sto psuj? si? autobusy i wtedy mo?na zobaczy? naocznie, jak to ?onaci m??czy?ni troszcz? si? o swoje ?ony i jak ?ony zazdroszcz? pannom, a kawalerowie ?onatym, marz?c nie tyle o ?eniaczce, ile o prawach, jakie ona daje. Jasna sprawa. Wyobra?am sobie, co by si? dzia?o doko?a popsutego autobusu, gdyby nie by?o Boga na niebie, a na ziemi milicji i s?d?w.

Pod wiecz?r rzeczywi?cie rozleg?y si? grzmoty za Profitk? i podni?s? si? kurz na szosie, bia?y jak mia?ki cukier, ten z niezapomnianego matczynego mazurka, ?asowanego cichcem w spi?arce na Wielkanoc. Wyg?odzone grzmoty. W czasie gdy czub chmury wysuwa? si? i nachodzi? na niebo, gdy wyjrza?a dawno nie ogolona g?ba burzy z z?biskami b?yskawic, g?ba, kt?ra co najmniej trzy dni nic nie jad?a, bzykn?? jej tu? przed nosem zza Profitki og?upia?y autobus, i tak polecia? w d?? nurkuj?c w szuwary, mi?dzy kt?rymi mostek ju? zd??y? napaskudzi? pod siebie ze strachu, i tak wyskoczy? na podniebne okopy, a? mi si? zda?o, ?e teraz w?a?nie nadchodzi koniec ?wiata. W strzechach pe?no ptactwa — kawek, szpak?w, wr?bli. Pod strzechami kury z pasj? starych ciotek zagrzebuj? si? w ziemi?. ?winiaki niespodziewanie rozbryka?y si? po ca?ej zagrodzie z fantazj? rekrut?w na ostatniej zabawie w wiosce; taka to ?wi?ska uciecha desperat?w. Posmutnia? ko?, zg?upia?y krowy, nie m?wi?c o owcach. W powietrzu ko?ata?a nadzieja, ?e chata mimo wszystko b?dzie p?ywa?, jako ?e z drewna, ka?demu dostanie si? bodaj trzaska...

Matka zamkn??a okno, by piorun nie uderzy?, nie spali?...

Po niebie przespacerowa? si? czort z wid?ami, skr?caj?c si? ze ?miechu, niczym stara panna, kt?rej za?wita?a jeszcze nadzieja, i r?y chutliwie, by jej nie straci?. Autobus, o ile nie pogubi? k??, stoi z pewno?ci? w swoim gara?u, podwin?wszy smrodliwy ogon, i b?yska szklanymi bia?kami, jak pies, kt?ry napsoci?. Wi?z? pasa?er?w niczym Burek kota na grzbiecie, ul?y? sobie przy szybkiej je?dzie, takiej szybkiej, ?e zapanowa?a kr?tkotrwa?a zgoda. Znik? za okopem.

Uff...

Noc? znale?li?my si? w piekle, na samiute?kim dnie, nad nami dopala? si? ?wiat. A mo?e to wyszczerzone w u?miechu z?biska diab??w, nachylonych i wypatruj?cych naszej chaty?

Matka modli?a si? coraz g?o?niej. We wsi s?siedniej wybuch? po?ar i o?wieci? szyby, deszcz, drzewa, wyp?dzone za gumno cienie kr?w i konia, zaspane psy, p?ot, kamienie...

Wybieg?em na pr?g i z rado?ci? patrzy?em na po?ar, bo zobaczy?em, ?e ?wiat istnieje.

Prze?. Tadeusz D?ugaj

У Грыбоўшчыну / Do Grzybowszczyzny

У Грыбоўшчыну

У Грыбоўшчыну — лесам; дрэвы i снег. Хвоі, з пахаладзелаю душою, на бялізне безнадзеі. Смутак запоўз на верхавіны i па-савінаму сеў над дарогаю.

Іду трэцюю гадзіну, без вёрстаў. Наперадзе масток, ад якога павеяла на мяне ўтульнасцю. Збудаванне, з якога я доўга не зыходзіў. Унізе — крыніца жывой вады. У ёй каменні з бародкамі водарасцей i шэпт задаволенасці, нешта такое, што жыве паціху, нацягнуўшы на сябе пухкую коўдру — не з галавою.

Стаў я на беразе, падняў камень i кінуў у празрыстую яміну. У цішыню. Пачулася нібы затоенае дыханне, ззаду, i наперадзе, i па баках. Было яно быццам пазяханне, перапыненае здзіўленнем. Дрэвы заварушыліся, закалыхалі галінамі.

Лес ажываў.

З хмараў пасыпалася. Вецер падкошваў, i завіруха мацнела.

Аслеплены, я пайшоў. Да Грыбоўшчыны зраб!лася.блізка.

Do Grzybowszczyzny

Do Grzybowszczyzny lasem trzeba i??; po?r?d drzew i ?niegu. Pociemnia?e korony sosen na bieli beznadziei; smutek im obsiad? wierzcho?ki i po sowiemu waruje nad drog?.

Id? trzeci? godzin?, nie licz?c, ile przeszed?em.

Przede mn? mostek; uczucie swojsko?ci; rzecz, ale ci??ko oderwa? si? od niej. Spojrza?em w d??, na nurt ?ywej wody: kamienie z brodami wodorost?w i szept satysfakcji; co?, co ?yje tajemnie, naci?gn?wszy na siebie puchow? ko?dr?, ale g?owy nie kryje.

Stan??em na brzegu. Potem podnios?em kamie? i rzuci?em w przejrzyst? g??bi?. W cisz?. I nagle jakby wko?o kto? powstrzyma? oddech. Albo jakby kszta?t otwartych do ziewania ust: "a", zdumienie przeistoczy?o w kszta?t zachwytu "o". Zn?w zaistnia? las.

Sypn??o z chmur. Wiatr kosi? z n?g, ros?a zawieja.

O?lepiony ruszy?em naprz?d. Do Grzybowszczyzny zrobi?o si? blisko.

prze?. Jan Czopik

Поры / Pory

Поры

Я ціха ўсведамляю сабе, што ў мае сорак чатыры гады пачалася пара недаверу ды самоты. Гэткае, кожнаму бяспечнае, рэагаванне на рэчаіснасць з'яўляецца паслядоўнасцю пары прагнасці сяброўства.

Цяперашняе ўва мне магчыма параўнаць з настроем у старэючай жанчыны або, весялей, з крыўдаваннем у таго дзіцяці, якое, ласуючыся ў садзе, апяклося крапівою, налезла на скрадлівы чартапалох...

З майго ўжо маўчання вынырае туга, правідловей будзе сказаць: жаль да бясконцасці, за яе сусветную агульнасць, адхіленне ёю шанцаў на тое, као быць заўважаным менавіта назаўсёды. Душа — вечная, як пустыня, — спазірае ў Космас, бы ў дзяцінства кліканае сваё, — якое тым цудоўнае ў чалавеку, што ягоная радасць у ім тады ёсць бескарысліваю, а прыязнь братэрскім каханнем, хітрыкі ж усяго гульнёю галасістаю, варагаванне падобнае не больш як на забыццё.

У жаданне сяброўства шуляком налятала на мяне злосць, іншы раз нянавісць; ніколі ж — Цішыня i Спакой, савіныя дзеці Мудрасці. Суцяшаю я сябе тым, што лёс ёсць благі не аднаму толькі мне, скупы на сяброў. Яны, прыяцеліскі тыя, аказваліся якімісьці марнымі, падшытымі гладкаю сезоннасцю, такімі няважнымі, i зараз я, з далечы гадоў, перастаю бачыць ix твары ды забываю, паспеўшыя сшарэць імёны.

Кранула мяне i Вялікая Подласць, таму спатрэоіцца часу дзеля свайго супакаення. У яе з'яўленне рупіла мне гаварыць праўду пра самога сябе, верачы ў аздараўленчыя ўласцівасці яе; прасіць аб спагаду, аб тое, каб блізкія не спяшаліся з высновамі наконт мяне, з загубленнем.... Я апынуўся быў на ростанях, што бываюць у чыстаполлі, i адкуль бачны пяройдзенае, шэрань сустрэчнага.

Усё часцей са стрымгалоўем уцякаю ў сонечнасць успамінаў, у лета квяцістае над рэчкаю пад борам, ва ўсхваляванасць танца з першапрывабнаю дзяўчынай на прыгарадных музыках, i ў тую палкасць пітае гарэлкі, гэтак спадцішка ды пад зорным небам у Каляду, у сўтычках ля гасціннае хаты i ca сваяцкімі падшыванцамі на Пагулянцы; урэшце — у хмельнасць уданага мардабою...

Адтуль ішлося.

Pory

U?wiadomi?em sobie po cichu, ?e maj?c czterdzie?ci cztery lata znalaz?em si? w porze niedowierzania i samotno?ci. Ta w?a?nie bezpieczna reakcja na rzeczywisto?? jest nast?pstwem pory pragnienia przyja?ni.

To, co obecnie we mnie tkwi, mo?na por?wna? do samopoczucia starzej?cej si? kobiety albo — weselej — do poczucia krzywdy u dziecka, kt?re polaz?o ?akomie do cudzego sadu i oparzy?o si? pokrzyw? lub wpad?o na skradaj?cy si? oset...

Z mego milczenia wynurza si? ?al, m?wi?c w?a?ciwie — uraza do niesko?czono?ci: za jej kosmiczny ogrom, za pozbawienie mnie szansy bycia przez ni? zauwa?onym... Dusza—wieczna jak pustynia — spoziera w Kosmos niby w przywo?ywane dzieci?stwo, kt?re staje si? cudowne dlatego, ?e rado?? jawi si? bezinteresowna, przyja?? jest bratersk? mi?o?ci?, psoty — ha?a?liw? zabaw?, a wrogo?? podobna jest do zapomnienia.

W porze pragnienia przyja?ni jastrz?biem nalatywa?a na mnie z?o??, czasem nienawi??, nigdy — Cisza i Spok?j, sowie dzieci M?dro?ci.

Pocieszam si?, ?e nie mnie jednemu przypad? w udziale z?y los, ?e skupi? si? r?wnie? na przyjacio?ach. Oni, kumple, trafili mi si? marni, podszyci niesta?o?ci?, jacy? ma?o znacz?cy. I teraz, z oddali lat, przestaj? widzie? ich twarze, zapominam poszarza?e imiona.

Dotkn??a mnie tak?e Wielka Pod?o?? i du?o czasu potrzebowa?em na osi?gni?cie uspokojenia. Usi?owa?em wi?c m?wi? prawd? o sobie, wierz?c w uzdrawiaj?c? moc szczero?ci; b?aga? o wsp??czucie, o to, by bliscy nie ?pieszyli si? z wnioskami, z ostatecznym pot?pieniem.... Znalaz?em si? w?wczas na rozstajach, w czystym polu, sk?d wyra?nie wida? przebyt? drog? i mgie?k? nadp?ywaj?cej dali.

Coraz cz??ciej na z?amanie karku p?dz? w s?oneczno?? wspomnie?, w ukwiecony letni wiecz?r nad rzek?, pod borem, w falowanie ta?ca z pierwsz? dziewczyn? na podmiejskiej zabawie, w pal?c? gorycz w?dki, pitej ukradkiem pod rozgwie?d?onym niebem Bo?ego Narodzenia, w zakamarkach, przy go?cinnej chacie ?obuzerskich krewniak?w, na Pohulance, w oszo?omienie po ci?skim mordobiciu...

Stamt?d si? sz?o.

Prze?. Jerzy Plutowicz

У Калядны адпачынак / Bo?e Narodzenie w Krynkach

У Калядны адпачынак

Другі дзень ішоў снегапад. У вішняку ля адрыны галаслівілі на адлігу вераб'і. Дома было ўтульна i сыра. Я нанасіў дроў з-пад паветкі, да абедзвюх печак.

Мне ціха адпачывалася тут. Я мог гадзінамі наглядаць за прахожымі, адгадваць ix лес ад самага дзяцінства, няўдачы (люблю раздумваць пра ix), каханне ў дзяўчат i маладзіц, ашуканствы ў імя дабра i ліхія радасці, прасцяцкія i культурныя. Думкі наконт грошай... Пад вечар узнялася віхура, налятала ад Кабыліных гораў, накурганьваючы сумёты ў платах. Па-каляднаму запыліўшы наваколле, наклікаўшы настрой, мяцеліца набіралася імпэту, утвараючы гогалеўскі пейзаж з незвычайнасцю.

Я выйшаў на падворышча, у ягонае закуцце. На блізкіх складах, што ў Жабіным завулку, шапацелі брызентавыя пакрывалы на грамадзінах грузавікоў з булавастымі шафёркамі; машыны стаіліся пад абрывам высознае прызмы чагосьці, нагадваючы сабою цудам уцалелую пару дапатопных жывёлінаў. За местачковым рынкам, асветленым, бы забыты пляж, чарнацела праваліна, i магчыма было падумаць, што там прасціраецца возера, яшчэ не замёрзлае, пра якое лепей забыцца.

Мяне, аднак, цягнула туды, з гэтакай абязволенаю безнадзейнасцю, якая здараецца, мабыць, у адных самагубцаў... Ажно досыць нечакана, я згледзеў, што — як i калі? — знаходжуся ўжо на Новай, а перад тым пакруціўся быў па Царкоўнай, затым жа каля каменных руінаў бажніцы, не даходзячы да Гарбарнае, i слухаў плёскату артэзіянскіх калодзежаў у канцы Надрэчнай, на Пагулянцы, некалі фабрычнай, хмельна-буяністай, беспраходна люднай, а зараз анямелае, як маё ўспамінанне бабуліных апавяданняў пра басаногую маладосць яе.

Рабілася мне неяк сцішнавата ад тае застылай вясковасці Новай, ад відавоку на ёй яшчэ курных хацінаў, што дастаялі бліжэй касцёла (за дарогаю ў ярыску), i ад таго, што ў жытлах гэтых прамяніста свяцілася, за фіранулькамі на ваконцах па-велікапанску гарэлі елкі ў незабыўным убранні, чарцянелі каля ix экраны тэлевізараў, ды наогул ззяла дабрабытам, сытым спакоем, застоллем, i ўсім такім не на месцы тут...

Я не спадзяваўся ўпаткаць адначасна i столькі пустэльнага ў навічанскім старонні; за гаматным крыжам — каляіны ад саней (з паніклым канём), пасвістванне вятрыска спаміж кустоўя. Адтуль, — трызнілася мне, — выбягала воўчае ган'ё, выблісквала парнымі агеньчыкамі з жахліва жаўтаватым адценнем, зараілася ад ix у канцавіне простыні, там, куды ўсяго пужліва скакане святло ад раскалыханае лямпачкі на электрычным слупе, што пад бярэзінаю насупроць агародаў Дзюбаграя. Я ледзянеў у сваім першабытным страху; як на тое, з гушчавінкі на Кухарцовай пустэчы накінуўся на мяне дварняк, звяхлівы, i мне прыдалася палка, якую падняў на мастку, што перад бойняю.

Касцёл засланяў ад ветрагону. Да яго зацішнага падножжа зляталіся сняжынкі; у вышыні трохі бачнае вежы пракрычала галка (як заўсёды, уедліва).

Надумаўся я наведаць стары маёнтак, па якім засталіся паркавыя дрэвы, дарэшты не вырубаныя мужыкамі, i сцены колішняе мануфактуры, i дзве хаткі, у адной з якіх, што па-над спустошанымі сажалкамі, нехта жыве. Але, можна сказаць, не хапіла мне адчаю, каб падацца ў тую цемрадзь; чуліся таемныя гукі, праўда, поклічы савы.

Затое па Касцельнай ішлося, як з крыламі, да млынішча з азярыскам. З ветрам. У вірыстай белені гібелі Лазневы завулак, Браварная, пажарышчы Каўказскае...

Спадабалася надвор'е. Я ні на кога не натыкаўся, не стрэбілася здумваць прычыну, дзеля якое рушыў у поначную валачобу. (Сказаць каму: для прыемнасці, — высмее перад чужымі!). Я ўзмакрэў толькі бліз Качыных крыніцаў, над Шамруховым ровам, у пачатку аселіцы Смаркатага Ёзіка; уваліўся быў у ямку. Запрыкмеціў — у прыгуменні Манаха хаваўся прыгорблены, але высокі, чалавек. Не, мне не прывіднілася. Таму я пасунуўся далей, цераз выган, — з аглядкамі i сярэдзінай таго гуляйполя, з чуйнымі вушыма, напружаны. Адчуванне пагрозы надакучлівае тады менавіта, калі не знаходзіш аогрунтавання яе. Паддаешся інстынкту.

Сваю ж Сакольскую ўпазнаў я па гудзьбе тэлеграфных дратоў, наперадзе. Яны выігрывалі манатонную, быццам вечнасць, музыку, ад якое паўставала перада мною мае маленства, прывабнае цяпер бессвядомасцю ва ўсім, здольнае дарыць табе i здаля асаблівую сваю радасць, не галоўную i не спелую, барані Божа, але — да кажнюткага нервіка ўсёахопліваючую, ад чаго сам ты ўвесь ператвараешся ў яе.

На Сакольскай узялася прыглядацца да мяне якаясьці людзіна, i гэта было прыблізна так, быццам аб'явілася страшыдла з вылупленымі бельмакамі, папарасячаным носам, зубамі ад адзінца, на цялячых капытцах, з бычыным хвастом, цэлае ў шэрсці (прыкрытае — прытомна ўбачыў я — кажухом турэцкаш вырабу).

І я вырачыўся на яго.

Ужо ведаў: не рушуся згэтуль першым. Каб зрабіць тое, трэоа мне перастаць баяцца, звычайна ўтаропіцца ў з'яву, знарочна па-дзіцячаму, выгнаўшы з сябе тую плойму дрыжыкаў, або i з разбаўленасцю ступіць да таго лыча, пагладзіць ягонае валахоцце, прашчабятаць яму словы задаволенасці, паводзіць сябе з непадробленай бязбояззю. І гэта мне ўдалося, i то настолькі хутка, што ў наступны міг зажадалася не пазбывацца сполаху, наадварот, набрыняць ім да неўтаймаванасці, каб не знікла тая пачварнасць, казачна зачараваўшая мяне, i каб усё не закончылася пазяхлівай размоўкаю тут, хто ведае ці не з суседам сваім акурат... Одумам!

Я кінуўся наўцёкі, у якоесь дзіўнае ўцяканне, такое безэмацыянальнае, хіба што ад разліку, можа, урэшце, ад натугі на спараджэнне ў самім сабе нейкай агіды ад таго, што вяртаюся ў зразумеласць, у штодзёншчыну... (Цяжка ўявіць сабе горшую шэрасць быту ад тае, якая ёсць вынікам якраз усёразумення).

Беглася мне з долу. З казытлівым пачуццём уласнае смешнасці.

Bo?e Narodzenie w Krynkach

Ju? drug? dob? sypa? ?nieg. W g?stwinie wi?ni obok starej stodo?y ha?asowa?y na odwil? wr?ble. W domu by?o przytulnie i wilgotno. Nanosi?em polan spod okapu drewutni do obu piec?w.

Odpoczywa?o mi si? tu cicho. Mog?em godzinami wpatrywa? si? w przechodni?w, odgadywa? ich los od samego dzieci?stwa: niepowodzenia (lubi? rozmy?la? o nich!), mi?o?? u dziewcz?t i m??dek, oszustwa w imi? dobra, rado?ci prostackie i kulturalne. My?li o pieni?dzach...

Pod wiecz?r podnios?a si? wichura, nadlecia?a od strony Kobylich G?r, usypa?a kurhany zasp przy p?otach. Zamie? ?wi?tecznie osnu?a py?em okolic?, stworzy?a nierzeczywisty, niby z

Gogola, pejza?.

Wyszed?em na podw?rze. Na placu magazyn?w za ?abim Zau?kiem szele?ci?y brezentowe pokrowce na bry?ach ci??ar?wek z ?epetyniastymi szoferkami — przyczai?y si? pod urwiskiem pryzmy czego? ogromniastego, przypomina?y cudem ocala?? par? przedpotopowych gad?w.

Za ryneczkiem, o?wietlonym niby zapomniana pla?a, czernia?a rozpadlina i mo?na by?o pomy?le?, ?e rozla?o si? tam jezioro, nie zamarzni?te, o jakim lepiej natychmiast zapomnie?.

Jednak co? mnie tam ci?gn??o, opanowa?a mnie bezwolna beznadziejno??, z jak? maj? do czynienia chyba tylko skaza?cy...

Niespodziewanie spostrzeg?em, ?e st?pam ju? ulic? Now?, i ?e przedtem musia?em by? na Cerkiewnej; ?e nie dochodz?c do Garbar? ej przeszed?em obok kamiennych ruin bo?nicy; musia?em s?ucha? plusku studzien artezyjskich przy ko?cu Nadrzecznej, na Pohulance, niegdy? fabrycznej, pijacko-bujnej, rojnej, a dzi? oniemia?ej jak przypominanie babcinych opowie?ci o jej bosonogiej m?odo?ci.

Robi?o si? jeszcze bardziej zacisznie od zastyg?ej wioskowato?ci Nowej, jej kurnych chat, kt?re przetrwa?y u st?p ko?cio?a za drog? przez jar; od tego, ?e w cha?upinach tych jarzy si? ?wiat?o; za firaneczkami w okienkach wielkopa?sko b?yszcz? choinki w nieziemskich ozdobach, diabelskim poblaskiem migaj? ekrany telewizor?w, zieje dobrobytem, nieprzyzwoit? stateczno?ci?, ucztowaniem, czym? zupe?nie tu nie na miejscu...

Nie spodziewa?em si?, ?e odnajd? tyle z atmosfery pustyni, za topornym krzy?em — koleiny sa? i sylwetka zdro?onego konia, po?wist wietrzyska w k?pie krzak?w. Przywidzia?o mi si?, ?e s?ysz? zawodzenie stada wilk?w i ?yskaj? parzyste ogniki z przera?aj?co ???tawym odcieniem, p?ki co daleko, dok?d nie si?ga kr?g ?wiat?a z rozko?ysanej ?ar?wki na s?upie elektrycznym pod brzezinami, naprzeciwko ogrod?w Dziubohraja. Zlodowacia?em od pierwotnego strachu, na domiar z?a z Kucharcowego wydmuchu wyskoczy? ujadaj?cy kundel i przyda? mi si? kij, podniesiony na mostku przed rze?ni?.

Ko?ci?? os?ania? przed porywami wiatru i do jego podn??a zlatywa?y si? ku ?wiat?u p?atki ?niegu, na szczycie ledwie widocznej wie?y zaskrzecza?a kawka — jak zawsze k??tliwie.

Zamy?li?em odwiedzi? tak?e stary dw?r, po kt?rym zosta?y jeno parkowe drzewa, po wojnie nie wyr?bane do reszty przez wie?niak?w, ?ciany dawnej manufaktury (podobno pu?kownika Lipharta) i dwie chaty. W jednej z nich, nad wysch?ymi sadzawkami, kto? Mieszka. Ale nie starczy?o mi, mo?na powiedzie?, animuszu, ?eby tak bez dr?enia zanurzy? si? w g?sty mrok. S?ysza?em z?owieszcze d?wi?ki, aha, to pohukiwanie sowy.

Natomiast Ko?cieln? sz?o mi si? lekko, do zapomnianego m?yna z jeziorkiem. Z wiatrem.

W wirze bia?o?ci marz?y Banny Zau?ek, Browarna, pogorzel na Kaukaskiej...

Dobrze mi by?o na ?wie?ym powietrzu, nie spotka?em nikogo, nie musia?em wymy?la? przyczyny, dla kt?rej wa??sam si? po nocy. (Powiedzie? komu?, ?e dla przyjemno?ci — wy?mieje przed obcymi!)

Spoci?em si? z wra?enia dopiero obok Kaczych Krynic, nad Szamruchowym rowem, na skraju ??czki Smarkatego Jazepa. Zauwa?y?em, ?e na zastodolu Monacha ukrywa si? przygarbiony, ale wysoki m??czyzna. Nie, to nie zwid. Dlatego po?pieszy?em dalej przez wygon — ogl?daj?c si? na boki, przez ?rodek tego wydmuchu, z czujnie nastawionymi uszami, napi?ty — poczucie zagro?enia dokucza w?wczas, kiedy nie potrafisz znale?? sensownego wyja?nienia. Kiedy ulegasz instynktowi.

Sw? Sokolsk? pozna?em po huczeniu przewod?w. Druty wygrywa?y na s?upach telegraficznych monotonn? niby wieczno?? muzyk?, od kt?rej stan??o przede mn? dzieci?stwo, wabi?ce nie?wiadomo?ci? wszystkiego, zdolne do obdarowania rado?ci?, nie t? g??wn?, nie dojrza?? bro? Bo?e, ale ogarniaj?c? jestestwo a? do ostatniego nerwu tak, ?e a? si? w ni? ca?y przemieniasz.

Na Sokolskiej przechwyci?em wlepione we mnie przenikliwie spojrzenie. Sta?o tam jakie? ludzisko, co? w rodzaju straszyd?a z wywr?conymi bia?kami oczu, prosi?cym ryjkiem, z?bami ody?ca, na ciel?cych kopytach, z byczym ogonem, okropnie obros?e sier?ci?, okryte—jeszcze do?? przytomnie zauwa?y?em — tureckim ko?uchem.

I ja wytrzeszczy?em ga?y.

Wiedzia?em: nie mog? ruszy? pierwszy. ?eby uczyni? krok, musz? pozby? si? przestrachu, patrze? na zjaw? zwyczajnie, niefrasobliwie jak dziecko, opanowa? rozdygotanie. Albo te? zbli?y? si? do maszkary udaj?c rozbawienie, pog?aska? po futerku, wyszczebiota? s?owa uciechy, bez popisywania si? fa?szyw? odwag?. Uda?o mi si? to osi?gn?? na tyle szybko, ?e w nast?pnej chwili zapragn??em nie pozbywa? si? l?ku, na odwr?t, nasi?kn?? nim do samego szale?stwa, ?eby nie przepad? ?w stw?r, kt?ry zaczarowa? mnie na sposob ba?niowy; ?eby nie zako?czy?o si? wszystko na wywo?uj?cej ziewanie rozm?wce, kto wie, czy nie z najbli?szym s?siadem.

Rzuci?em si? wi?c do ucieczki, w dziwne uciekanie, zupe?nie bez emocji, na pr??no usi?uj?c zatrzyma? w sobie chocia?by wstr?t do powrotu w rzeczywisto??. (Trudno wyobrazi? sobie bardziej szare bytowanie od tego, kt?re jest wynikiem rozumienia, ?e wszystko da si? obja?ni? bez reszty).

Bieg?o mi si? z do?u.

Z ?askocz?cym uczuciem ?mieszno?ci.

Prze?. Jerzy Plutowicz

Занатоўкі для памяці / Zapiski dla pami?ci

Занатоўкі для памяці

* * *

Вятрыскі ў нас ад выгану з багоннікам; гудзяць у коміне ды пасвістваюць у дратах, цубаняць дажджамі па высокай адгэтуль сцяне дому, a ўзімку накурганьваючы каля яе снегу. У жніво налятаюць яны ад паўднёвых палёў з пахамі спелага збожжа i ссохлага палыну. Буры з грымотамі наводзяць паганскі пярэпалах. Як жа па-райску пасля таго бярэцца зелянець агарод: кучаравіцца моркаўка, выструньваецца буракоўе, агурэчнік у квецені нагадвае сабой аселы з неба дзівосны дыван, акурат побач расцвілага маку, а лісці гарбуза, што ў бульбянішчы, смешна падобныя на чуйныя вушы свіней, затоеных у шкодзе... Тады нават сваркі вераб'ёў са шпакамі за будку на шчытовішчы здаюцца весялосцю.

Пад старою яблыняй з павіслым ад пладоў галіноўем знаходжу я апалыя папяроўкі, празрыстыя ад выспеласці, у якіх, калі глядзець на ix пад сонца, відаць зярняткі. Ем з лакомлівасцю падлетка, што залез у чужы сад. Вачыма ўявы бачу я нябожчыка бацьку i тое, як ён крывіцца на маё гэтае смакаванне: „Яблычкі табе ў галаве, а не работа!".

* * *

... Стаяць аднаму ў крынічнай рэчаньцы ды пад высокім небам канца лета. Яшчэ не адлятаюць журавы i дзікія ryci, a ўжо перацвітае поплаў i пусцее поле. Босыя ногі заносіць пяском быстрая вада, яна жывым срэбрам паблісквае пад стромаю з шяздоўем плісак. На бяскрай пожні выгналі авечак i кароваў без пастуха, a ў пыльных прыгуменнях буяць малатарні. І чуваць гвалт торгу ў мястэчку, за хатамі з садкамі, у якіх залацеюць грушы, усё роўна бы абсыпаныя медзякамі дзеля незвычайнасці якое, ды трохі па-дзіцячаму румяняцца зімовыя яблыкі. На загонах у нізках клапоцяцца гаспадыні, відаць i дзяўчат (іхнюю паненчынасць пазнаюць па нецярплівасці).

Стаяць самому сабе перад усім i ўсімі, у гаснучае лета, але перад сытай восенню. Селяніну гэта зразумець! Калі гэта праўда, што без задаволенасці няма прыгажосьці, дык i я ведаю, чаму падабаліся мне кастрычніцкія імжа i сутонне, апалая лістота i завугольны вецер, дождж на шыбах i рыпат веснічак... Таемнасць поначнага падворышча. Цяплынь пасцелі ў дажджоўе, сон пра свежаванне (запах ад смаленага саламяным агнём кормніка, якога калолі пад Каляду).

* * *

У прыгарадзе добра, утульней у драбноце дзён. Пражывеш сабе ix, адзін за адным, без прэтэнзіяў на якую-колечы значнасць. У прадвесне, калі ўранні хрумсціць пад нагамі талы снег, прымарожаны за ноч, ідзеш у цяпліцу пасеяць першыя агуркі. Карміць будзеш курэй-нясушак. Потым, у позні ўзыход сонца, паснедаеш з жонкаю ды дзяцьмі (яны спяшаюцца ў школу). Сядзеш у сваю з'езджаную легкавушку, што стаіць за акном на панадворчыку, i пунктуальна — дзякуючы ёй — пабудзеш на казённай рабоце, з якой ясі хлеб (табе, вядома, напляваць на яе).

Час ад часу ў ваколіцы згвалтуюць чыюсьці дачку нейкія лайдакі або абкрадуць далейшага суседа прыезджыя зладзеі; бывае, кагосьці заб'юць бандыты (пазалетась — агародніка Рухаймозга). З прыцемкам не трэба выход зіць у завулкі, нікуды. A калі хрысціны спраўляеш ці паклічаш сваякоў на Каляду або іншы баль які надумаеш, дык няхай лепей заначуюць у тваім доме госьці (ёсць жа тых пакояў!).

* * *

...Бы выява таемнага скарбу мігацеў заліўны Доўгі луг у Юр'еў дзень, калі бабуля выводзіла мяне глядзець поле. З жытнёвае руні не было ўжо відаць вароны, сеўшае ў яе, што прарочыла ўраджайнасць i хлеб аж на ўсю зіму. Але нішто так не засела ў маёй памяці з тае вясны, як той мігат, быццам гэта самое сонца купалася ў тым лузе, пырскаючы ва ўсе бакі i пужаючы кнігаўкі. Хацелася стрымгалоў пабегчы туды i, схаваўшыся за вербалозамі, самому ўбачыць тую цудную гулянку (гэтак кавалеры падгледжвалі дзяўчат на сажалках). Я не цяміў, што прыгажэй ёсць заўсёды здалёку (вада тая аказалася са страхотна грузкім дном з плоймаю апалонікаў).

На ўскраі сваёй палоскі мы рассцілалі радзюжку, каб прысесці на сырой зямліцы паесці. На ручнік выкладвала бабуська пару гатаваных яёк, па скібцы хлеба, i ставіла адмысловую, малую, гладышку з кіслым малаком, (акуратненька абвязаную хусцінкаю). Знаходзілася i крышынка солі.

Яна памерла ў тое ж мае маленства, няспешна i ўрачыста. Пасля яе смерці людзі пачалі пакідаць сярпы, перасталі пасціць, а потым кінуліся рабіць усенька машынамі, багацець ды страчваць розум. Я тым часам вырас, паканчаў усякія школы i шумна палепшваў свет з Беларусяй, каб, урэшце рэшт, пастарэць i задумацца над тым, што казала яна, мая непісьменная бабуля... Пахаваў я яе, бы тысячагадовы беларускі лес, і, пакруціўшыся на жыцці, сам цяпер не ведаю, як мне быць. 1 бацькі мае гэтак жа былі разгубіліся. Новы час адказвае неяк няшчыра, у яго што ні дзень то іншая праўда.

Zapiski dla pami?ci

* * *

Wiatry wiej? u nas od pastwisk z bagienkiem; hucz? w kominie i pogwizduj? w drutach, drobi? deszczem po wysokiej tu ?cianie domu, w zimie za? usypuj? strome kopy ?niegu. W czas ?niw nadlatuj? z po?udniowych p?l, z zapachami dojrza?ego zbo?a i schn?cego pio?unu. Burze z piorunami wywo?uj? poga?skie l?ki, po czym zaiste rajsko zieleni si? ogr?d: ukwiecona grz?dka og?rk?w przypomina sob? czarodziejski dywan jakowy?, co osiad? z niebios, akurat pobok kwitn?cego maku, a ?opuszyste li?cie kawona, wysterczaj?ce z naci kartoflanej, ?miesznie przypominaj? czujne uszy ?wi?, przyczajonych w szkodzie; bujnie k?dzierzawi si? marchew, pob?yskuj? listowiem buraki. W?wczas nawet wr?ble awanturki ze szpakami o ptasi domek na szczycie pod okapem dachu wydaj? si? ?wiadczy? o wszechrado?ci.

W zaciszu pod star? jab?oni? z uginaj?cymi si? od owoc?w ga??ziami podnosz? z ziemi opad?e papier?wki, prze?roczyste z przejrza?o?ci, w kt?rych, je?li patrze? na? pod s?o?ce, wida? ziarenka w ?rodku. Jem je ?akomie, niczym urwis, co zakrad? si? do cudzego sadu. Oczyma wyobra?ni widz? nie?yj?cego ju? ojca, i to jak wybrzydza na moje zajadanie si?: — Ino jab?uszka ci w g?owie, a nie robota!

* * *

Sam jeden stoj? w rzeczu?ce ?r?dlanoczystej i pod wysokim niebem ko?ca lata. Jeszcze nie odlatuj? ?urawie i dzikie g?si, ale ju? szarzej? ??gi i pustoszej? pola. Moje bose stopy zanosi piaskiem bystry nurt, pob?yskuj?cy srebrem pod stromizn?, w kt?rej gnie?d?? si? pliszki. Na bezkres ?ciernisk wypuszczono owce i krowy bez pastucha, a w kurzawie przystodoli bucz? m?ockarnie. I dono?nie gwa?tuj? na targowisku w miasteczku, za chatami w sadkach, w kt?rych z?oc? si? grusze, niczym osypane miedziakami dla niezwyczajno?ci jakowej?, oraz dzieci?co jako? tak rumieni? si? zimowe jab?uszka. W ogrodach w dolinkach uwijaj? si? gosposie, widzi si? te? panny (zdradzaj? si? ze swym panie?stwem niecierpliwym zachowaniem)...

Samotnie sta? wobec wszystkiego i wszystkich w porze gasn?cego lata, przed syc?c? jesieni?. Oracz to pojmie! Je?li prawd? jest, ?e bez zadowolenia nie bywa pi?kna, wi?c ja wiem, dlaczego upodoba?em szron pa?dziernikowy i wczesny zmierzch, szeleszcz?ce listowie i wietrzne przeci?gi w zau?ku, dzwoni?ce krople deszczu na szybach i skrzypienie wr?t... Tajemniczo?? podw?rca ?r?d nocy. Ciep?o po?cieli w d?d?yst? odwieczerz, sen o ?wimobiciu (zapach osmalonego s?omianym ogniem wieprza w zbli?aj?ce si? Bo?e Narodzenie).

* * *

... Na przedmie?ciu dobrze si? mieszka, przytulnie. Dnie mijaj? bez poczucia jakiego? znaczenia ich. Na przedwio?niu, kiedy raniute?ko chrz??ci pod stopami topniej?cy za dnia ?nieg, tu? po nocnym przymrozku, ?pieszysz si? do swej szklarni w ogr?dku, by zasia? w niej wczesne og?rki. Nast?pnie karmisz kurze nioski. O p??nym wschodzie s?o?ca zasiadasz z ?on? i dzieciakami do ?niadania (uczniakom pilno do szko?y). Po czym lokujesz si? za kierownic? swego zdezelowanego auta, kt?re stawiasz na noc pod oknem od strony wjazdu, i — dzi?ki niemu — punktualnie odb?bnisz dzie? na pa?stwowej pracy, zapewniaj?cej ci chleb (w gruncie rzeczy maj?c j? g??boko gdzie?).

Co pewien czas jakie? ?obuzy dopadn? dziewczyn? w okolicy albo — przyjezdni z?odzieje — obrobi? dom s?siada; zdarzaj? si? tak?e zab?jstwa (zesz?ego roku zad?gano ogrodnika). Z nastaniem zmierzchu nie trzeba wysuwa? nosa na ulic?, a gdy wyprawiasz chrzciny lub spraszasz krewniak?w na bo?onarodzeniowe balowanie albo na inn? okazj?, go?cie niechaj zanocuj? w twym domu (masz przecie? tych pokoi!).

... Niczym jarzenie si? tajemniczego skarbu migota? w oddali D?ugi Wyhon, na ?wi?tego Jura, kiedy babcia sz?a ze mn? zobaczy? runiej?ce pola. Znak to dobry, gdy z zieleniej?cej g?adzizny wko?o wysterczaj? ledwie g??wki siadaj?cych wron: b?dzie urodzaj i chleb. Lecz nic tak nie utkwi?o w mej pami?ci z tamtej wiosny, jak owo migotanie rozlewiska, jak gdyby samo s?o?ce nurza?o si? mi?dzy oczeretami, bryzgaj?c niepohamowanie na wszystkie strony i przep?aszaj?c zlatuj?ce si? z ciep?ych kraj?w ptaki. Zapragn??em pobiec bez opami?tania w t? grz?zaw?, przyczaic si? za kopiast? ?ozin?, by napatrze? si? z bliska na owe igraszki (starsi ode mnie kawalerowie tak podgl?dali dziewczyniska na sadzawkach dworskich).

Prawdopodobnie zawsze jest tak, ?e co pi?kne z daleka, nie musi by? nim z bliska. Ta, przyci?gaj?ca mnie, to? wodna okaza?a si? rozleg?ym bajorem z kijankami...

Na skraju ojcowskiego poletka roz?ciela?em z babci? p?acht?, by przysi??? i co? zje??. Wy?o?yli?my na bielutki r?cznik par? gotowanych na twardo jaj, kilka kromek z bochna domowego wypieku, i ostro?nie ustawili?my ?liczny ma?y dzbanek z zsiad?ym mlekiem (starannie obwi?zany p??cienkiem). Znalaz?a si? tak?e szczypta soli.

Pomar?a babcia w tamte pami?tane moje dzieci?stwo, niespiesznie i jako? uroczy?cie bardzo. Wkr?tce po jej odej?ciu z tego ?wiata ludziska zacz?li porzuca? sierpy, przerzucili si? na kosy, a niebawem na r??ne maszyny, i uwzi?li si? bogaci?, i traci? rozum. Ja tymczasem wydoro?la?em, poko?czy?em szko?y i ha?a?liwie naprawia?em ca?y ?wiat, ??cznie z Bia?orusi?, aby w ko?cu zestarze? si? i pomy?le? wreszcie o tym, co m?wi?a mi moja niepi?mienna babule?ka...

Pogrzeba?em j? ongi?, niczym tysi?cletni los plemienia, i pokr?ciwszy si? w ?yciu, sam ju? dzisiaj nie wiem, jak mam dalej post?powa?. Id? nowe czasy, ale jakie? takie nieszczere, codzie? inna prawda obowi?zuje. I rodzice moi tak samo kiedy? byli tracili orientacj?.

Prze?. Jerzy Plutowicz

Глыбокай восенню / P??na jesie?

Глыбокай восенню

Любіў i люблю я дождж глыбокай восенню, халодны ды працяглы. За сцяною чуваць, як, сцякаючы з даху, струменьчыкі вады распырскваюцца на вымытых з зямлі каменьчыках ды кавалачках чарапіцы, што ў крапіве ля падрубы... Хтосьці спяшаецца па вуліцы, топчучы цяжкімі нагамі гнілое лісце.

Каля дзевятай гадзіны гаснуць агні ў вокнах, стары насценны гадзіннік звоніць сіпла. Па бруку пагрукатала запозненая фурманка на колах з жалезнымі абручамі, поўная мокрадзі, прастуджаная.

Як добра ляжаць у пасцелі, адчуваць цеплыню коўдры, сухой ды мяккай, засынаць моцным сном, які магчымы толькі ў халодную ды дажджлівую пагоду.

Сіпла звоніць гадзіннік...

P??na jesie?

Kocha?em i kocham deszcz p??nej jesieni: zimny, uporczywy. S?ycha? go za ?cian?, ciecze z dachu, rozpryskuje si? na wymytych z ziemi kamieniach i w skorupach w pokrzywie pod przyzb?. Kto? po?piesznie idzie ulic?, ci??ko depcz?c opad?e li?cie.

O dziewi?tej wieczorem gasn? ?wiat?a w oknach, stary ?cienny zegar zgrzytliwie dzwoni. Po bruku grzechocze ?elaznymi obr?czami sp??niona furmanka; wype?niona wilgoci?, lodowata.

Jak dobrze le?e? w po?cieli w taki czas, czu? ciep?o suchej i mi?kkiej ko?dry, zasypia? mocnym snem, kt?ry przychodzi tylko w d?d?ysty wiecz?r.

Zgrzytliwie dzwoni stary ?cienny zegar...

prze?. Jan Czopik

Доўгая смерць Крынак / D?uga ?mier? Krynek

Доўгая смерць Крынак

У заімшэлыя Крынкі, у якіх знікае правінцыяльны шлях, прыязджаюць рэйсавыя аўтобусы. Яшчэ з пасажырамі. З'яўляюцца i аўты. Абнюхваючы ўпатканыя завулкі, упаўзаюць у нечыя вароты (пад брэх сабарна). Часам ламарэндзіць паміж платамі грузавік з брызентавым гарбом, сунучыся ў шорганні галіноўя запушчаных прысадаў (нешта вывозіць). Прашлэпае забарадзелы абадранец; дзесьці кідае ябукамі, бы каменні на крушню, малады п'яніца.

Тут ўсё восень, ці лета a ці зіма.

Не зразумець мне, дзеля чаго жывуць у Крынках людзі. Даўным-даўно павінна ix не быць; урослыя ў зямлю будынкі i размытыя вуліцы тут будуць укрытыя свяжуткімі бярэзнічкамі, грыбнымі пералескамі. Пушча атуліць непатрэбную ў капіталізм ваколіцу: на колішніх загонах забуяюць мядзвежыя маліннікі, завядуцца дзікі пад дубовымі падрубамі i пачнуць пасціся казюлі на ўтравелых прыгуменнях... Позніцца прыход сюды новай цывілізацыі гораду i лесу. Вінаватыя ў гэтым, вядома, палякі. Перабіраючыся ў напакіданае беларусамі феадальнае старонне, бессэнсоўна яны мяр куюць, што хоць у Крынках, гэтым пасляха лопскім цені гораду, магчыма выжыць... А ix жа можна толькі ціха памерці.

D?uga ?mier? Krynek

Do tych porastaj?cych mchem Krynek, k?dy zapada si? prowincjonalny szlak, kursuj? autobusy. Miewaj? pasa?er?w. Pojawiaj? si? tak?e auta. Obw?chuj?c napotkane zau?ki, wtaczaj? si? w czyje? wrota (przy ujadaniu kundla). Czasami ?omocze ?elastwem w zap?ociu samoch?d ci??arowy ze wzd?t? plandek?, sun?c w trzasku ?ami?cych si? ga??zi zapuszczonych posesji (kto? co? wywozi). Przypa??ta si? zaro?ni?ty oberwaniec; sk?d? dolatuje, niczym odg?os rzucanych kamieni, bluzganie m?odego pijaka.

Nie wiedzie? czemu, ci?gle tu jesie?, czy to latem czy w zimie.

Nie mog? jako? poj?? tego, czemu w Krynkach mieszkaj? ludzie. Ju? dawno nie powinno ich by? tutaj; budynki garbaciej? i chyl? si? ku ziemi, a rozmyte uliczki porosn? niebawem rze?k? brzezin?, m?odniakiem z grzybami. Puszcza przygarnie do si? t? zbyteczn? dla kapitalizmu okolic?: na niegdysiejszych ogrodach rozrosn? si? malinowe chaszcze, dziki wyryj? sobie bar?ogi pod d?bowymi podwalinami i poczn? pa?? si? sarny na trawiastych zastodolach... P??ni si? przyj?cie cywilizacji miasta i lasu. Winni temu s? oczywi?cie Polacy. Przesiedlaj?cym si? w te, porzucane przez Bia?orusin?w feudalne strony, zupe?nie bez sensu wydaje si?, tym przybyszom, ?e przynajmniej w Krynkach, w tym poch?opskim cieniu miasta, da si? jednak ?y?... A tutaj mo?na jedynie umrze? w spokoju.

Prze?. Jerzy Plutowicz

Sokrat Janowicz / Сакрат Яновіч LISTOWIE / ЛІСТОЎЕ

Вяртанне ў Крынкі / Powroty do Krynek

Беларускаму слову / Modlitwa

Роднае / Ojczysto??

Веру / Wierz?

* * * / * * *

Сны / Sny

Фэст / Odpust

Існаванне / Istnienie

Загоны / Zagony

Валошка / Modrzanka

Гасцінец / Go?ciniec

Касец / Kosiarz

Увечары на Сакольcкай / Wieczory na Sok?lskiej

У глыбі дзяцінства / W g??bi dzieci?stwa

Сыну / Do mojego syna

Прыехаў / Odwiedziny

Гандляру сумленнем / Handlarzowi sumieniem

Адрачэнне / Odtr?cenie

Аднойчы / Pewnego dnia

Вёскішча, багіня ганьбы / Wiocha — bogini zawstydzenia

Адысея паўмешчаніна / Odyseja p??mieszczanina

Збажынка / ?d?b?o ?yta

У бок Юраўцаў / W stron? Jurowiec

Шчасце / Szcz??cie

Лета ў Мокрым / Lato w Mokrem

За Ярашоўкаю / Za Jarosz?wk?

Шпацыр па новай перыферыі / Spacer na peryferiach miasta

Вуліца Касцельная / Ulica Ko?cielna

Прыгожай / Najwy?sze pi?kno

Трэцяя пара / Trzecia pora

Нінка / Ninka

Яе пачатак жыцця / Jej pocz?tek ?ycia

Начлег / Nocleg

Навальніца на хутары / Burza nad chutorem

У Грыбоўшчыну / Do Grzybowszczyzny

Поры / Pory

У Калядны адпачынак / Bo?e Narodzenie w Krynkach

Занатоўкі для памяці / Zapiski dla pami?ci

Глыбокай восенню / P??na jesie?

Доўгая смерць Крынак / D?uga ?mier? Krynek

Оглавление

Sokrat Janowicz / Сакрат Яновіч
LISTOWIE / ЛІСТОЎЕ